VU Magazine 1986 - pagina 486

school, vraagt zich niettemin af of de natuurkunde sinds de ontwikkeling van de quantummechanica niet 'filosofischer' is geworden. Ook dat wuift Casimir weg: "Als het al zo is, dan is dat niet nieuw. Ook de ontdekkingen van Copernicus en Newton hadden grote gevolgen voor de wijsgerige grondslagen van de natuurkunde. Wél mag je zeggen dat de quantummechanica een herbezinning op die wijsgerige grondslagen noodzakelijk maakte. Dat is sinds Newton niet meer gebeurd, maar het was ook niet nodig".

^4

O

ok wiskunde en wijsbegeerte liggen dicht bij elkaar, waagt pro f.dr. D. van Dalen als stelling. Van Dalen geeft in Utrecht colleges in logica, wiskunde en de verhouding tot wijsbegeerte. Volgens hem is wiskunde "een geesteswetenschap", en wel "de exactste". De wiskunde vormt een prachtige proeftuin voor de stellingen van de filosofie: "Wiskunde is nogal saai, zoals u zich van school herinnert. Bij ons kan eigenlijk niet veel mis gaan. Ons vak speelt zich ver buiten de maatschappij af. Door al die eigenschappen vormen we een soort reincultuur, waarin we de veronderstellingen van de filosofie kunnen uitproberen en toetsen". Maar ook vanuit een ander gezichtspunt is de filosofie voor wiskundigen belangrijk: "De geschiedenis van de wijsbegeerte behoedt ons voor al te grote stelligheid. Allerlei 'definitieve' oplossingen die in de loop der eeuwen zijn bedacht, blijken achteraf helemaal niet zo definitief, ook al dacht men van wel. Honderd jaar later komt men er dan weer van terug. Of een oude, afgeschafte theorie wordt weer van stal gehaald". Van Dalen wil zelfs zover gaan, te zeggen dat wiskunde zonder wijsbegeerte niet kan bestaan. "De ideeën van wijsgeer Kant over ruimte en tijd, om maar iets te noemen, hebben de wiskunde sterk beïnvloed". Rond 1900 was er zelfs een stroming van wiskundigen die zich als filosofen beschouwden. Zij streefden naar een eenheid tussen beide vakken, en grepen naar wijsgerige stellingen om wiskundige begrippen te bewijzen. Van Dalens leermeester, L.E.J. Brouwer, was zo'n wiskundige. Hij behoorde samen met Frederik van Eeden tot de geestelijke vaders van de Internationale School voor Wijsbegeerte. Aan Brouwers kijk zat een goede kant: "Filosofie voedt de wetenschap op. Filosofie geeft vlees en bloed aan de wetenschap". Er zijn echter ook gevaren: "Filosofie is vaak blind voor de werkelijkheid van de wetenschap. Zo waren de oude Griekse wijsgeren van vóór Archimedes tegen het aanvaarden van breuken in de officiële wiskunde. De handelsman gebruikte ze natuurlijk wel, maar de filosofen zeiden: 'Eenheid is ondeelbaar'. Het heeft tot zeker 1950 geduurd voor de laatste resten van dat taboe

432

Oud-staatssecretaris mr drs F. Bolkeslcin: ccii u:ilde liberaal

in de officiële wiskunde waren opgeruimd". Je al te veel binden aan een bepaalde filosofie kan, aldus van Dalen, ertoe leiden dat men bepaalde problemen niet wil erkennen, ze zelfs niet ziet. "Dat zijn de pantoffelhelden, de vakgeleerden die door een te starre filosofische oriëntatie niet zien wat zich onder hun neuzen bevindt. Anderzijds zijn deze met oogkleppen belaste monomanen ook vaak weer vernieuwers. Hun eenzijdige gedrevenheid maakt hen creatief".

D

e filosofen tappen 's middags uit een heel ander vaatje. Heeft de filosofie betekenis voor de maatschappij, luidt dan de vraag. Ook nu zijn er twee redevoerders: VVD-Tweede-Kamerlid Mr.Drs. F. Bolkestein, en prof.dr. R.C. Kwant, emeritus hoogleraar in de filosofie van maatschappij en arbeid. Hun visies staan tamelijk haaks op elkaar. Bolkestein blijkt nogal onder de indruk van de bijdragen van filosofen uit het verleden aan het partijprogramma van de VVD van nu. Het huidige regeringsbeleid moet dan ook gezien worden als de uitkomst van een wijsgerige traditie die in Nederland al in de Gouden Eeuw begon. Toen leefde onze eigen wijsgeer Mandeuille (geb. 1670), in eigen tijd verguisd en daarom gevlucht, door Marx geprezen als 'een eerlijke man met een heldere kop', en vandaag de dag om z'n no-nonsense-opvattingen weer aan de vergetelheid ontrukt. Mandeville, aldus Bolkestein, "kwam een belangrijke, zij het beperkt geldige, waarheid op het spoor. Hij verkondigde, in z'n Fabel van de Bijen, dat de nette en geordende maatschappij de optelsom is van kwade, verachtelijke, zelfs walgelijke onderdelen. 'Ondeugd in het kleine, zegen voor het geheel', was z'n lijfspreuk. In Mandevilles bijenmaatschapij worden alle ondeugden volop beoefend, en toch draait alles uitstekend. Op een gegeven ogenblik worden de bijen deugdzaam gemaakt. Ze gaan niet meer naar de kroeg maar naar de kerk, ze drinken en dansen niet meer, steken zich in dezelfde zedige kleding en zijn

alle even braaf. De gevolgen: een grote recessie, de economie stort in en de maatschappij gaat te gronde". Bolkestein leidt daaruit zijn hoofdstelling af: "Onevenwichtigheid op kleine schaal leidt tot evenwicht in het groot". Een volgende bijdrage aan het VVD-programma leverde Adam Smith, rond 1800. Men had al ontdekt dat niet alleen hartstocht en redelijkheid 's mensen drijfveren vormden, zoals de Grieken leerden, maar dat ook belangen het menselijk handelen bepalen. Bolkestein: "Adam Smith nam het 'welbegrepen eigenbelang' tot uitgangspunt van z'n economische leer. Hij bedoelde daarmee dat de mensen altijd hun eigenbelang vooropstellen, niet als een kortzichtig egoïsme, maar als een visie op lange termijn op wat goed voor hem is. Welnu, zo doen alle mensen, en een 'onzichtbare hand' stuurt het geheel in een goede richting. Een harmonieuze samenleving is de uitkomst. Het eigenbelang van de enkeling straalt goede gevolgen uit, die in de hele samenleving doorwerken", aldus de vorige staatssecretaris.

H

elaas ging er na Adam Smith iets mis. Gedachten kwamen op als was de mens niet verantwoordelijk voor eigen falen. Z'n onheil moest uit andere oorzaken verklaard worden. "Zo leerde Marx dat de mens z'n ellende te wijten heeft aan sociaaleconomische factoren buiten hem om. Freud betoogde dat de mens het slachtoffer kan worden van diepe emoties die in z'n verleden zijn geworteld. Uit die gedachten ontstond de therapeutische verzorgingsmaatschappij. In Nederland hebben we last van een zieligheidscomplex. De politiek van de verzorgingsstaat zei: 'de mensen zijn goed' en verwees minder en minder naar het eigenbelang". Op besliste toon schetst Bolkestein de boze gevolgen: "Wie de industrie wil beschermen, breekt haar af. Wie de werkgelegenheid wil waarborgen, doet haar te gronde gaan. Een vredesbeweging brengt de oorlog juist dichterbij.

VU-MAGAZINE - DECEMBER 1986

^ ^

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen