VU Magazine 1988 - pagina 83

Van Marums 'ongemeen groote Electrizeer-Machine': 'In Teylers Museum flitste, flikkerde en knetterde het.'

een ontploffing geleid. De wetenschapper was daarbij bepaald niet geschrokken, doch noteerde koel dat de ontvlamde waterstof "door de Elektrike stof aangestoken wordt." Zijn nieuwe elektriseermachine was in het bouwjaar 1784 de grootste ter wereld.

'-'-•'!

Bij Cuthbertson kon de liefhebber z'n hart ophalen. Een complete set van de hier uitI gestalde toestellen kostte f 82, = .

L

uttele tijd later begon Van Marum met proeven. In Teylers Museum, daar stond het monster,flitste,flikkerdeen knetterde het. De eerste proef betrof de menselijke polsslag. Men dacht namelijk dat zieken konden worden genezen door de polsslag met behulp van elektriciteit op te drijven. Verscheidene proeven leken dat aan te tonen. Van Marum ging op een tafel liggen, verbond zich met de machine en liet zich elektrisch opladen. Ook zijn vrouw, een hoogleraar en een jong kind moesten eraan geloven. Het bleek dat elektriciteit op de polsslag geen invloed had. Voorzover dat bij vroegere proeven wél zo leek, moest worden aangenomen dat "eene aanmerkelijke versnelling van den pols eens geëlektrizeerden perzoons" het gevolg was van "eenige vrees, die den geëlectrizeerden perzoon bevangen heeft." Nog andere proeven deed Van Marum: naar de werking van elektriciteit op magneten, op bliksemafleiders, op gassen, op verschillende metalen. Hij bootste aardbevingen na en liet op verzoek van Volta vruchteloos stroom door gloeiend gesmolten salpeter gaan. Het belangrijkst was toch dat Van Marum de nieuwe verbrandingsleer van Lavoisier kon beproeven, op veel grotere schaal dan tot dan toe mogelijk was. Ook schreef hij een boek over de opvattingen van Lavoisier, nog vóór deze

VU-MAGAZINE—FEBRUARI 1988

zelf met een samenvattend werk op de markt kwam. Zo oogstte Van Marum internationaal erkenning. Toch bleef het moeilijk te bedenken wat je nu met zo'n elektriseerkolos moest beginnen. Al bij de installatie had Van Marum de wetenschappelijke wereld opgeroepen proeven voor het gevaarte te verzinnen. Dat elke natuurkundige "my gelieve meê te deelen zyne denkbeelden of uitzichten tot nieuwe proefneemingen". Als beloning stelde Van Marum in het vooruitzicht dat hij de uitkomsten zou publiceren "met uitdrukkelyke melding van den naam des geenen, die my zyne denkbeelden tot zodanige proefneemingen heeft meegedeeld." Veel kwam er niet. Ook Van Marums verbeelding raakte uitgeput. Die wendde zich van de natuurkunde, in engere zin, af en richtte zich op andere gebieden, zoals geologie en paleontologie. De kolos

werd museumstuk en staat nog immer in Teylers Museum te pronk. Van Marums faam bereikte tijdens zijn leven alle hoeken van Europa. Doordat hij al zijn proeven had overleefd, werd hij 87 jaar. Tegenwoordig ziet men hem niet zozeer als baanbrekend vernieuwer, maar als vooraanstaand natuurkundige die bijdroeg aan het beproeven en verbreiden van nieuwe theorieën. En dat alles onder zijn motto: "De Natuurkunde biedt haaren beoeff"enaar niet slegts veelvuldige genoegens aan, maar zij is ook byzonderlijk geschikt om den mensch waarlyk wyzer en beeter te maken." D Het boek Een Elektriserend geleerde - Martinus van Marum 1750-1837 werd geschreven onder redactie van A. Wiechmann en L.C. Pahn, en verscheen in Haarlem, bij Joh. Enschedé en Zonen. Frits Stoff'els is freelance Journalist

37

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen