VU Magazine 1988 - pagina 419

'Het toeval is niets anders dan het vagevuur van de causaliteit.' Neem ook het verhaal van de antropoloog Malinowsky die naar de Trobriand-eilanden in de Stille Zuidzee trok, terwijl de eerste wereldoorlog uitbrak. Als Oostenrijker kon hij niet naar zijn vaderland terugkeren. Noodgedwongen moest hij vier jaar op de eilanden verblijven en geheel deelnemen aan het leven van een stammengemeenschap. Van Andel merkt hierbij op dat 'participerende observatie' onder antropologen momenteel een algemeen geaccepteerde onderzoeksmethode is. De suggestie is duidelijk: wanneer Malinowsky niet daarginds geïsoleerd zou zijn geweest, was de participerende observatie nu nog niet gepraktizeerd in de antropologie, of op zijn minst minder gewaardeerd. Dat nu, lijkt toch wat onwaarschijnlijk, en een overschatting van de betekenis van incidentele gebeurtenissen. Dat neemt niet weg dat veel wetenschappelijke en artistieke vondsten zonder twijfel op onvoorziene wijze zijn gedaan. De penicilline van Fleming, en de röntgenstralen, door Röntgen zelf X-stralen genoemd omdat hij niet wist wat ze betekenden, zijn door een min of meer toevallige samenloop van omstandigheden ontdekt.

|^lr/>^,^.->

jil*

ren. Die verleiding dient voorzichtigheidshalve te worden weerstaan. Het is immers niet onwaarschijnlijk dat, wanneer Kandinsky eerder had geleefd, hij het schilderij zonder een zweem van twijfel weer netjes rechtop gezet zou hebben. Er moet al het een en ander aan vooraf zijn gegaan om de gedachte aan een andere, een abstracte schilderkunst hoe dan ook mogelijk te maken. Om een belangrijke factor te noemen: voor de schilderkunst is het vrij evident dat door de opkomst van de fotografie de aloude portretkunst in feite overbodig werd. De foto wist immers het schilderij in het werkelijkheidsgetrouw weergeven van objecten, moeiteloos te overtrefVU-MAGAZINE—NOVEMBER 1988

Ü

fen. Het is in dat verband niet zo vreemd dat schilders andere wegen gingen verkennen en zich steeds verder verwijderden van het traditionele realisme. De abstracte schilderkunst kwam dus niet zomaar uit de lucht vallen.

M

isschien is dit wel het belangrijkste bezwaar tegen de serendipiteitsverhalen: ze houden de cultus in stand van de geniale uitvinder, de held die, dwars tegen de tijdgeest in, vanuit het niets plotseling tot een briljante vondst komt. Het zijn de dikke krenten in kunst en wetenschap die in het volle daglicht gesteld worden, maar de pap waarin ze drijven blijft verborgen.

Wat kennelijk ook nog wel eens een handje wil helpen bij het doen van een ongezochte vondst, is het houden van een werkonderbreking. Zo wilde de bevruchtiging buiten de baarmoeder maar niet lukken. Tot op een dag de onderzoeker keek naar de mislukte bevruchting van een dag ervoor. Het wonder bleek te hebben plaatsgevonden. Een bevruchting, zo concludeerde men achteraf, gebeurt niet onmiddellijk, daar is enige tijd voor nodig. Zulke spectaculaire verhalen appelleren aan de ongebreidelde sensatiezucht van een breed publiek, zo kan men laatdunkend opmerken. Maar tegelijkertijd zouden die vrolijke anekdotes wel eens een serieuze, filosofische voedingsbodem kunnen hebben, een kritiek op het klassieke beeld van de werkelijkheid. Dat

Bij toeval ontdekte Tinbergen dat zijn stelcelbaarsjes voor het raam, de passerende PTT-busjes aanzagen voor de rode buiken van mannelijke soortgenoten. Foto Frank Straatemeier/EFG

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen