VU Magazine 1993 - pagina 469

was bleek al een paar weken later, toen het tumult losbarstte over de ontleningen van Adriaan van Dis. In 1990 trok Adriaan van Dis met een vriendin een paar weken door Zuid-Afrika. De neerslag van die reis verscheen in afleveringen in de N R C en werd gebundeld m 'Het beloofde land'. Een ontroerende, schitterend geschreven reportage: Van Dis drong door tot het hart van het Afrikanerdoni, bezocht de familie van zijn vriendin, "luisterde naar hun verhalen en schreef aangrijpende en vermakelijke portretten van in isolement levende mensen", aldus de flap. In augustus 1992 maakte Vrij N e derland bekend dat Van Dis een aantal passages vrijwel woordelijk had overgenomen uit 'Waitmg: the W h i tes of South Africa' (1986) van de Amerikaanse antropoloog Vincent Crapanzano. De woorden van een Nederlandse missionaris legde Van Dis bijvoorbeeld in de mond van een van de Afrikaner familieleden die hij had ontmoet. Grotendeels letterlijk, een enkele keer duidelijk verbeterd. Zwarten "may wear suits and dark glasses, but believe me, they don't change", zegt de missionaris. " Z e gaan wel naar de stad, komen terug met haarsmeer, zonnebrillen en Mandela-T-shirts, maar daaronder veranderen ze niet," zegt broer Uys. Van Dis stuurde Crapanzano een excuusbrief en verklaarde in de achtste druk van 'Het beloofde land' dat het boek een mengeling is van fictie en werkelijkheid. Die druk somt ook 43 geraadpleegde titels op. Correcte bronvermelding of een knieval voor de publieke opinie? De literatuurwetenschap schoot Van Dis te hulp: wat hij had gedaan was geen stelen maar spelen. Ton Anbeek, hoogleraar in de moderne Nederlandse Letterkunde, vond de ontleningen van Van Dis niets bijzonders. Iemand als Couperus had heel wat meer geleend van anderen, en bovendien: lenen is een geaccepteerd hterair procédé. Anbeek: "elk boek ligt op een grote stapel andere boeken." Maar zelfs al zou dat zo zijn: waarom moest Van Dis bij Crapanzano te rade gaan voor uitspraken die hij ook zelf had kunnen optekenen uit de mond van Afrikaners? Dat schrijvers zich alleen maar door elkaar kunnen laten inspireren is typisch een idee dat kan opkomen bij literatuurgeleerden als Anbeek en Claes. Schrijvers kunnen ook wel

eens de deur van de bibliotheek achter zich dichttrekken, goed om zich heenkijken en luisteren naar de geluiden op straat - vroeg Ton Anbeek een jaar of tien geleden niet om meer "straatrumoer" in de Nederlandse literatuur?

Komma's en kogels Straatrumoer is van oudsher het d o mein van de verslaggever. En die verslaggever is steeds meer schrijver geworden. Sinds een jaar of vijfentwintig is veel van het mooiste proza te vinden in kranten en tijdschriften: Amerikaanse new journalists als Tom Wolfe en Hunter S. Thompson schreven gedramatiseerde, literaire reportages en Nederlandse verslaggevers en schrijvers volgden hun voorbeeld. Ze kropen in de huid van de mensen die ze beschreven, maakten zichzelf tot onderwerp, bouwden spanning op, kortom, ze gebruikten alle trucs uit het arsenaal van de schrijver. Een van de genres bij uitstek waarin literatuur en journalistiek vermengd worden, is het reisverhaal, zoals beoefend door schrijvers als Lieve Joris en Jan Brokken. En Adriaan van Dis. Literatuur en journalistiek zijn geen onverzoenbare tegenpolen, hoewel de feitelijkheid van de een op gespannen voet kan komen te staan met de subjectiviteit van de ander. In Amerika, waar de literaire journalistiek is ontstaan, is tot nu toe meer gefilosofeerd over de spelregels dan in Nederland. Een klassieke casus is het gevoelige portret van Jimmy, een acht jaar oude heroïneverslaafde, dat de Washington Post in 1980 pubHceerde. De schrijfster van het verhaal moest ontslag nemen toen bleek dat Jimmy uitsluitend in haar verbeel-

ding bestond. Een journalist van de N e w Yorker, die verzonnen gesprekken had bericht vanuit een imaginaire bar in Barcelona, vond dat hij de feiten geweld mocht aandoen om de waarheid te dienen. Dat klinkt n o bel, maar de Waarheid is altijd een persoonlijke interpretatie van de feiten, en die zijn heilig. "Facts are sacred, comment is free", luidt het j o u r nalistieke adagium: wie met de feiten sjoemelt, verspeelt het vertrouwen van de lezer. Ik las 'Het Beloofde Land' als een reportage, vol bewondering voor de indringende verslaggeving van Van Dis. Maar terwijl ik dacht dat ik broer Uys hoorde spreken anno 1990, luisterde ik in werkelijkheid naar een missionaris uit 1986. Daarmee deed Van Dis collega Crapanzano te kort, maar ook zijn lezers. Waarom deed hij het? Had hij, zoals Rik Zaal in de Volkskrant schreef, "last van esthetiek": geen zin om een mooi verhaal te onderbreken met aanhalingstekens en verwijzingen? In zijn boek over Mozambique, 'In Afrika', wordt Van Dis beschoten tijdens een treinreis: "En terwijl de k o gels me o m de oren vliegen, twijfel ik aan de plaats van een komma." Die komma's zijn Van Dis wel toevertrouwd, maar ik wil zeker weten dat het hem ook met die kogels ernst is. Een reisverhaal mag geen schietoefening met losse flodders zijn.

Naar aanleiding van: Hans van Straten, Opmars der plagiatoren. Handleiding voor de praktijk. Uitgeverij Bas Lubberhuizen, Amsterdam, f24,50.

INGEZONDEN MEDEDELING

(O N G R E M E N TRillHIII([ll. nKUDIRINGEN, (URSUHEN BEL VOOR UITGEBREIDE DOCUMENTATIE NOORDWIJKERHOUT (02523)78888

leeuwenhorst congrescentrum

lEEUWENHOItn GEEFT INSPIItJITIE DE RUIMTE

27 VU MAGAZINE DECEU8ER 1993

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen