VU Magazine 1994 - pagina 31

zijn dood in 1940 heeft hij, met onderbrekingen, aan dit boek gewerkt. Hij wilde een geschiedenis van de negentiende eeuw schrijven. Aan de hand van kleine dingen en gebeurtenissen wilde hij die tijd doen oplichten: de passages - de overdekte winkelstraten - de geschilderde panorama's, het interieur van huizen, de warenhuizen, de reclame, de prostitutie. Tot een afgerond boek is het nooit gekomen; 'Das Passagenwerk' heeft meer weg van een grote surrealistische collage van 1300 pagina's, met citaten uit talloze geschriften, kanttekeningen bij het gevonden materiaal, persoonlijke notities en mini-essays. Onmiskenbaar is het 'een werk in uitvoering'. Of het ooit tot een 'echt' boek gekomen zou zijn, is echter twijfelachtig. Benjamin was geen schrijver van breed uitgesponnen, afgeronde betogen. Zijn specialisme was de korte, scherpzinnige inval. Benjamin schreef met grote concentratie en intensiteit. O m die reden, merkte de Amerikaanse schrijfster Susan Sontag op, was hij - evenals zijn literaire helden Baudelaire, Kafka en Kierkegaard - ongeschikt voor het huwelijk. Weliswaar is hij korte tijd getrouwd geweest en was hij vader van een zoon, maar relaties instandhouden kon hij niet. Voor de bezeten schrijver belichaamt het huwelijksleven een mogelijke terugval in sentimentele toestanden; jengelende kindertjes vormen niet de beste stimulans voor intellectuele onafhankelijkheid en het vermogen tot concentratie. Juist dat vermogen tot intensiteit, tot volledige overgave maakt het werk van Benjamin zo fragmentarisch. Een intens gevoel is niet al te lang vol te houden. Na de korte, bondige formulering vloeit de bezetenheid uit het lichaam weg. Het moet zich opnieuw opladen. Woestijn Het intense gevoel is een roes. De roes is zowel verdovend als verscherpend. De dagelijke realiteit krijgt een andere aanblik, de dingen krijgen een bijzonder aura. Benjamin, die zelf experimenteerde met verdovende middelen en een boek over hasjiesj schreef, was voortdurend op zoek naar dat aura. Hij heeft het vermogen het magische in het alledaagse te ontdekken, een gave om overal gelijkenissen te zien. Zijn wereld is

er een van 'geheimzinnige affiniteiten'. Straatnamen bijvoorbeeld zijn bij Benjamin zelden, zoals bij iedere rationeel denkende volwassene, toevallig. Als hij bijvoorbeeld op het Place du Maroc staat, ziet hij niet alleen een troosteloos plem voor zich; het plein wordt voor hem ook een Marokkaanse woestijn en een symbool van het koloniale imperialisme. De woorden en hun betekenissen zijn in de roes nog nauw met elkaar verbonden. Ook in die zin is Benjamin een kleine denker: zijn associaties zijn bijna kinderlijk te noemen. Anderzijds is de ontnuchtering het noodzakelijke complement van de roes. Benjamin wilde het irrationele en het magische niet verheerlijken. Hij interesseerde zich voor dromen, maar hij zag weinig in de psycholoog Jung voor wie dromen zo ongeveer de realiteit bij uitstek waren. Bij Benjamin ging het meer om het moment van ontwaken; het moment waarop de associaties en de beelden nog door het hoofd tollen en de interpretatie ervan een aanvang neemt; het punt waar de roes en de koele analyse in elkaar overvloeien. Het dwalen door straten is voor Benjamin het perfecte middel om een roes op te wekken. In 'Berlijnse jeugd' brengt hij het dwalen in verband met de ontwakende geslachtsdrift. Toen hij kaartjes moest halen voor een gebedsdienst in de synagoge, raakte hij de weg kwijt. Weldra werd hij overvallen door angst - te laat! -, maar dat besef maakte snel plaats voor een gevoel van gewetenloosheid, van 'laat ze het maar uitzoeken'. "En die twee golven sloegen onophoudelijk samen in het eerste grote lustgevoel, waarin de ont-

heiliging van de feestdag zich vermengde met het verlokkende van de straat, die me voor de eerste maal een vermoeden gaf van de diensten die ze de volwassen driften zou gaan aanbieden." Als jongen hunkerde Benjamin naar het verbodene. Het aanspreken van een hoer op straat was een verraad aan de vertrouwdheid van de eigen familie en de eigen klasse van de gegoede burgerij. Als volwassene deed hij niets liever dan zich buigen over een stadsplattegrond. Wie niet liever wegdroomt boven zo'n plattegrond in plaats van boven foto's, die is reddeloos verloren, merkte hij op in 'Das Passagenwerk'. Hij wilde zich verliezen in verboden, ontoegankelijke en onbekende werelden en tegelijk al die eindeloze mogelijkheden m kaart brengen en vertrouwd maken. Het werk van Benjamin is niet minder een labyrint dan de door hem zo geliefde grote steden. Zijn boeken zijn niet geschikt, zeker niet 'Das Passagenwerk' om van voor naar achter te lezen. De lezer moet een eigen route kiezen, persoonlijke afslagen nemen, terugkeren op reeds bev/andelde paden en een favoriet steegje uitkiezen. Het risico bestaat te verdwalen. Als hij weer opkijkt kan de lezer merken dat het laat geworden is. Te laat? Enkele recente publikaties over en vertalingen van Walter Benjamin; Willem van Reijen en Norbert Bolz, ' W a l ter Benjamin', Kok Agora, 1991. Walter Benjamin, 'Kleine filosofie van het flaneren', SUA, 1992. Benjamin-Journaal, nummer 1. Historische Uitgeverij Groningen, 1993 (een tweemaal per jaar te verschijnen tijdschrift).

INGEZONDEN MEDEDELING

(O NG R E S n N T y m i H G E I I . V I i l U D [ l t l H G [ N , (URSUSHN ZALEN, DISCUSSIEKAMERS, HOTEL, RESTAURANTS, BARS, SQUASH, TENNIS, SAUNA, FITNESS. ZWEMBAD.

leeuwenhorst congrescentrum

NOORDWIJKERHOUT TEL:(02523)78888

llEUWlNHOilST ([[FT INSPIRATIE DT RUIMTE v u MAGAZINE JANUARI 1994

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen