VU Magazine 1995 - pagina 42

ZAPPEND DE

DOOR

Boeken

WERELDELLENDE

fe bladert wat en dan zie je op pagina 47 verbeeld hoe ver je in Latijns-Amerika moet lopen om brandhout te halen. In 1980 was dat 227 meter, in 2000 zal het 512 meter zijn. In Oost-Azie is het nog erger. Daar moeten ze rond de eeuwwisseling 1671 meter lopen; bijna zeshonderd meter meer dan nu. Sla je de bladzijde om, dan lees je dat de regen in Noorwegen soms zo zuur is als citroensap. Zo zap je door tientallen wereldkaartjes vol kleuren, cijfers en 'infographics'. Zo heb je alle wereldellende in de m u i s van je hand. Verdwijnende bossen, verdrogende grond, uitstervende dieren. Er staan kadertjes bij die een indringend feit extra onder de aandacht brengen: in Tokyo eten ze tegenwoordig meer hamburgers dan in N e w York. Achterin het boek wordt de beeldenstorm nog eens dunnetjes overgedaan, maar dan in letters. Elk milieuthema kort en bondig, in een licht alarmerende toonzetting. Met onze leefomgeving is het redelijk droevig gesteld. Degenen die hiervan al zijn doordrongen, vinden in dit boek weinig nieuws. Voor wie het even was vergeten, werkt het als een stomp in de maag. (MT)

'The state of the environment atlas', door foni Seager. Penguin Books, 1995. Prijs: f 34-.

Niet opgedroogde verf Hoe zijn mensen eigenlijk op het idee gekomen dat zoiets als vooruitgang in de kunst bestaat^ Een merkwaardige gedachte. Alsof Shakespeare en Bach ooit achterhaald zouden kunnen raken. In de wetenschap, zo is algemeen bekend, ligt het anders. Een moderne natuurkundige hoeft Newton niet meer te lezen; N e w t o n is opgegaan in de alom beschikbare, anonieme natuurwetenschappelijke kennisvoorraad. De tijd staat niet stil in de (natuur)wetenschap, de vooruitgang bewerkstelligt een onvermijdelijke veroudering van al het bestaande. In de kunst is nauwelijks vooruitgang aanwijsbaar, de tijd lijkt er stil te staan. Een kunstenaar uit pakweg de renaissance kan daarom schijnbaar tijdloos en volop actueel zijn; hij kan de eeuwen trotseren. Het idee van het ontbreken van vooruitgang in de kunst oogt zo vanzelfsprekend. Toch gaat het hier om een relatief recente opvatting. De afgelopen decennia is de avant-garde in de k u n s t geheel afgestorven. Aan de avant-garde was de notie van vooruitgang onlosmakelijk vastgeklonken. Vooruitgang niet in de gezapige, goedmoedige betekenis van het stapje voor stapje voortschrijden naar een betere wereld; veel kunstenaars hielden meer van de schoksgewijze verandering, de radicale vernieuwing, de revolutie in beeld en taal.

gelijk geven, op den duur geeft die voortschrijdende tijd de vernieuwer ook weer ongelijk. Uiteindelijk wordt iedere kunstenaar, hoe avantgardistisch hij ook is, op zijn beurt door de vooruitgang ingehaald en eenzaam achtergelaten. Met de avant-garde is het treurig afgelopen. De vernieuwingen in de kunst bleken elkaar steeds sneller op te volgen. De verf is nog niet opgedroogd, m e r k t e een kunsthistoricus op, of het schilderij blijkt al weer verouderd te zijn. De mallemolen van de vernieuwing ging zo snel draaien dat hij plotsklaps tot stilstand kwam.

Maarten Doorman

Steeds mooier Over vooruitgang in de kunst

Die stilstaande mallemolen wordt wel het postmodernisme genoemd. Wie erom heen loopt ziet een eindeloze nevenschikking van uiteenlopende kunstvormen. Ook voorheen om h u n avant-gardisme geroemde schrijvers als Lucebert en foyce zijn er te bewonderen. Maar zij worden niet meer geroemd om h u n vernieuwingsdrift, of omdat zij aan de kant van de vooruitgang h e t e n te staan. Als zij nu geprezen worden is dat bijvoorbeeld om de vindingrijkheid waarmee zij m e t taal omspringen.

Het nieuwe was niet alleen anders, maar heette ontegenzeglijk ook beter te zijn. Time is on my side zongen The Rolling Stones en h u n zelfverzekerdheid was die van de avant-gardekunstenaar. Alleen was het een wat zure zelfverzekerdheid, want de tijd mag h e m misschien

WETENSCHAP,

CULTUUR

et> SAMENLEVING

40

- /ANUARI/FEBRUARI

1995

Mooi zo. Goed dat de dwangmatige vernieuwingsdrift voorbij is, zou je opgelucht k u n n e n zeggen. Alleen de filosoof Maarten Doorman denkt daar iets anders over. Zijn angst is dat de postmoderne pluraliteit bestaat uit grote vrijblijvendheid. Als alles kan en mag, is uiteindelijk niets meer de moeite waard. Doorman doet een poging het vooruitgangsbegrip in de kunsten in ere te herstellen. Zijn boek is intelligent en mooi geschreven. Uiteindelijk heeft de berg echter een m u i s gebaard. Hij slaagt er niet in overtuigend aan te geven op wat voor manier er vooruitgang in de k u n s t bestaat. D o o r m a n heeft het over 'cognitieve groei': de k u n s t bewerkstelligt een verruiming van onze kennis. Maar daar valt tegen in te brengen dat kunst doorgaans niet zo heel veel betrouwbare kennis bevat en dat een kunstwerk meestal niet bewonderd wordt vanwege het geboden inzicht. De onderneming van Doorm a n om aan te tonen dat er vooruitgang mogelijk is in de kunst, is een hopeloze. Niettemin heb ik sympathie voor zijn moed. Het loslaten van ieder vooruitgangsbegrip zou inderdaad wel eens funest k u n n e n zijn. Als over smaak niet meer te twisten valt is er geen argument te verzinnen waarom Donald Duck minder de moeite waard zou zijn dan Kafka. Het is toch allemaal maar subjectief. "Mede door vooruitgangsideeën valt over smaak te twisten", m e r k t Doorman op. Misschien dat er niet zoiets als vooruitgang bestaat, maar daarom is het nog niet slecht er in te geloven, (KN)

Maarten Doorman, 'Steeds mooier, over vooruitgang in de kunst', Bert Bakker, f49,50.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen