VU Magazine 1996 - pagina 191

afbeelding in het eerste Darwinistische boek over menselijke evolutie, 'Evidence as to man's place in nature' (1863), als meest bekende voorbeeld. In ons verlangen om onszelf van de natuur te onderscheiden en ons tegenover haar een dominante rol aan te meten - een gevaarlijk standpunt waarvoor desondanks voldoende Bijbelse steun is, het meest poëtisch in Psalm 8 - voelen we ons bedreigd door onze treffende gelijkenis met apen en mensapen. En toch worden we tegelijkertijd intens gefascineerd door onze nauwste verwanten (zoals een bezoek aan het primatenverblijf in een willekeurige dierentuin zal bevestigen). Die dubbelheid van aantrekking en afstoting brengt ons ertoe de voor de hand liggende vergelijking te maken - om vervolgens op de loop te gaan voor de onvermijdelijke implicatie van een nauwe en betekenisvolle verwantschap. Scheuchzer zelf levert een prachtig voorbeeld van dit heen en weer getrokken worden als hij zijn eigen gravure van Esau naast Tulps chimpansee becommentarieert: "Toch wil ik met deze vergelijking niet insinueren dat Esau een Sater [toen een gebruikelijke term voor chimpansees] was, noch dat dit ras van wilde dieren van hem afstamt. Ik beschouw Esau als een monsterlijk mens." Wat we ook vrezen, hoezeer we onszelf ook willen onderscheiden, we zijn net de arme kerel in het beroemde grapje van Samuel Johnson over de man die zijn uiterste best deed om filosoof te zijn, maar die daarin nooit echt slaagde omdat zijn opgewektheid altijd weer de kop opstak. Dat mensaap en mens elkaar evolutionair zeer na staan is op het oog al evident. En daarmee vallen alle bezwaren tegen een erkenning van verwantschap in duigen - hoezeer we ook ons best doen om breuken in de geestelijke muur van onze wens tot afzondering te voorkomen. Welk verschil zou nou nog groter kunnen zijn dan dat tussen de elegantste man in het formeelste kostuum Fred Astaire in rok - en een gibbon, de harigste van alle mensapen? Astaire, die zijn armen en benen uiterst gracieus bewoog en ons film na film boeide - en de gibbon die zijn lange harige armen niet eens keurig in de schoot kan vouwen maar ze om zijn al even lange benen moet slaan. En toch kijken we van de een naar de ander, van

WETENSCHAP,

CULTUUR

mens naar aap, en voelen we de broederschap tot in het diepst van ons lijf. Let nog op een laatste ironie: De Esau van Scheuchzer en de chimpansee van Tulp zijn zo nauw verwant als een mens en een mensaap maar kunnen zijn (want chimpansees zijn onze dichtstbijzijnde evolutionaire verwanten en Esau was een bijzonder harig mens). Fred Astaire en een gibbon staan zo ver van elkaar als een mensaap en een mens maar kunnen (in termen van verwantschap staan de gibbons van alle mensapen het verst van ons af en Fred Astaire is een man met een buitengewoon gladde huid). Toch breekt de natuur zelfs hier door het oppervlak en weten we dat er verwantschap schuilgaat onder het grote onderscheid tussen een vacht en een formeel kostuum. Stephen Jay Gould bekleedt de Agassiz leerstoel voor dierkunde aan de Harvard Universiteit. Rosamond Purcell is kunstenares en fotografe en woont in Boston. Deze bijdrage verscheen eerder in The Sciences, januari/februari 1996. Vertaling: Bart Voorzanger

Portret van Fred Astaire

&) SAMENLEVING

- MEI

1996

op de set van Ghost

Story,

1981

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen