VU Magazine 1996 - pagina 11

GOULD

&)

i.

PURCELL

G E D U L D I G GIPS Maskers getuigen van de mislukking Kleiweg de Zwaan. Merkwaardige werk van een vooringenomen

van de Nederlander illustraties van het antropoloog. ,1-

T E K S T : S T E P H E N JAY G O U L D / F O T O ' S : R O S A M O N D P U R C E L L

faam kunnen verwerven, als hij de statistische technieken had gekend om betekenis en patroon te vinden in zo'n berg gegevens (maar die procedures waren nog niet ontwikkeld); of als hij voldoende geestelijke wendbaarheid had gehad om zijn vaste orthodox-Europese geloof in de minderwaardigheid van overwonnen volkeren in koloniale gebieden te herzien op grond van willekeurig welke voorstelbare interpretatie van de gegevens. Maar die mogelijkheid is nergens voelbaar in zijn door-en-door bevooroordeelde woorden.De gezichtsafdrukken op de foto getuigen van Kleiwegs vlijt, een kenmerkende eigenschap van de "niets dan de feiten-" en "meten is weten"-etnografie van zijn dagen. Kleiweg beschrijft enthousiast hoe hij gips goot over de gezichten van zijn levende studieobjecten, en met hoeveel zorg hij voorkwam dat er materiaal zou druipen achter de oren (waardoor het afnemen van het masker zou worden bemoeilijkt) of in de open neusgaten (waardoor iets anders angstig zwaar zou gaan). Kleiweg was heel trots op zijn technische vaardigheid. De meeste van zijn collega's, zo vertelt hij, hielden de neusgaten van proefpersonen open met ganzeveren, maar hij paste goed op en kon dus afzien van zulk kietelend gerei. Kleiwegs zelfvertrouwen komt

het duidelijkst naar voren in zijn opmerking dat de afdrukken van zestig (van de vierenzestig) van zijn studieobjecten "een volstrekt vredige en allesbehalve angstige uitdrukking lijken te hebben." (De lezer oordele voor zichzelf, maar noch Rosamond Purcell noch ik ontwaren veel zelfgenoegzaamheid op deze gipsen gezichten,wellicht zou gelatenheid of geduld een passender beschrijving zijn.) Ondanks al zijn zorgvuldige metingen en zijn jarenlange ervaring onder de Nias, stelde Kleiweg nooit ook maar één van de gebruikelijke vooroordelen van bijna alle toenmalige Westerse onderzoekers over de rangorde der rassen ter discussie. Op paternalistische wijze schetst Kleiweg de Nias als "een zorgeloos, levendig, gelukkig en kinderlijk volk". In het ergste geval hekelt hij hun "zorgeloosheid die tot luiheid en gebrek aan hygiëne leidt". Vooral hun onbetrouwbaarheid treft hem pijnlijk ("Ik heb nooit een volk meegemaal<;t dat zo veel liegt") evenals hun onvermogen om de tijd bij te houden en afspraken na te komen ("een eigenschap die het erg moeilijk maakt om met ze te werken"). Deze maskers, het belangrijkste materiële resultaat van Kleiwegs jarenlange werk, vormen zijn loon - en getuigen van zijn mislukking. Hij overwon ten slotte de "onbetrouwbaarheid" van zijn informanten. Hij legde ze allemaal vast in gips, en ze konden hem nooit meer laten wachten. Met hun vreedzame gezichten kijken ze voor altijd naar hem uit.

I

n 1906 kreeg Theodore Roosevelt de Nobelprijs voor de Vrede omdat hij als volhoudend bemiddelaar een eind wist te malden aan de oorlog tussen Rusland en Japan. Eveneens in 1906 werden de White Sox en de Cubs, twee honkbalclubs uit Chicago, ieder kampioen in hun eigen bond, en voor het eerst in de geschiedenis werden de 'World Series' (de reeks wedstrijden tussen de kampioenen van beide bonden) geheel binnen de grenzen van één stad gespeeld. Dat mengsel van groots internationalisme en uiterste kleinsteedsheid kenmerkte een andere, volstrekt onbekende, gebeurtenis in datzelfde jaar: de vervaardiging van vierenzestig gezichtsafdrukken van inboorlingen van het eiland Nias (bij Sumatra in Indonesië, toen nog Nederlands-Indië) door de Nederlandse koloniale antropoloog/.P. Kleiweg de Zwaan.

Maar Kleiwegs werk is genegeerd en achterhaald - intellectueel en moreel. Purcell vond zijn maskers opgeborgen in museumkisten (waar ze zullen en ook moeten overleven, zij het vooral als merkwaardige illustraties bij de geschiedenis van de antropologie). Ik vond zijn werk in een magazijn van Harvards Widenerbibliotheek. Zijn boek had daar sinds de publicatie in 1914 op de plank gestaan. Het was nooit eerder uitgeleend.

Wat betreft het eerste thema - het grootse romantische exoticisme van een internationale wetenschap van de mensheid - kan ik Kleiwegs toewijding en vlijt onder zware omstandigheden alleen maar loven. In een dik boek vol Anthiopologische Untersuchungen uit 1914 presenteert hij meer gegevens van metingen aan meer lichaamsdelen in meer grafieken dan ik ooit eerder bijeen zag. Maar Kleiwegs gewichtige Duits en nog gewichtigere grafieken zijn ook doordesemd met een enge kleinsteedsheid. Hij had een aanmatigend geloof in de macht en het nut van getallen. Wat dacht hij dat zijn uitgebreide berekeningen van de buigzaamheid van vingers en van oogknipperfrequenties ons over de menselijke diversiteit kon leren? (De bewoners van Nias vormen een interessant mengsel van Maleise, Polynesische en Melanesische afkomst.) Met zijn inspanningen had Kleiweg WETENSCHAP,

CULTUUR

Stephen Jay Gould is als hoogleraar geologie verbonden aan het Museum of Comparative Zoology van Harvard University. Rosamond Purcell is kunstenares en fotografe en woont in Boston. Deze bijdrage verscheen eerder in The Sciences, september/oktober 1995. Vertaling: Bart Voorzanger

et> SAMENLEVING

- IANUARI/FEBRUARI

1996

WETENSCHAP,

CULTUUR

&) SAMENLEVING

9

- JANUARI/FEBRUARI

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen