VU Magazine 1996 - pagina 211

Tentoonstelling

Buskruit & brandewijn maal niet blij schipbreukelingen in plaats van buskruit te zien. "Wat helpt dat", luidt zijn reactie, "het is een groot ongeluk".

Zonder de explosieve combinatie van drankzucht en misplaatste zuinigheid, had de Nederlandse jeugd het zonder 'De scheepsjongens van Bontekoe', moeten stellen,- de door Johan Fabricius geschreven, fantasievolle bewerking van het 'Journaal van Bontekoe'. Dat journaal verscheen precies 350 jaar geleden voor het eerst in druk. Op 18 december 1618 vertrekt uit het welvarende Hoorn het voc-schip Nieuw Hoorn richting de Oost. Willem Ysbrantsz Bontekoe is schipper. Aan boord bevinden zich ruim tweehonderd opvarenden en in het ruim onder meer 360 vaten buskruit. Reisdoel is de Hollandse nederzetting Jacatra op Java, waar Jan Pietersz Coen met smart zit te wachten op de springstof die hem moet helpen de inlanders op een afstand te houden. Na een reis vol scheurbuik en averij, lijkt op 19 november 1619 de eindbestemming in zicht. Maar dan gaat het mis. Net als op andere dagen, daalt ook die middag botteliersmaat Keelemeyn af in het donkere ruim om een vaatje brandewijn te tappen. Na het tappen valt de gloei-

Bontekoe blijkt bij nader inzien een brokkenpiloot te zijn geweest die, behalve de Nieuw Hoorn, nog minstens twee schepen verloor. Het stond zijn onsterfelijkheid geenszins in de weg. De Hoornse uitgever Jan Jansz Deutel kreeg een copie in handen van het scheepsjournaal dat Bontekoe op zijn reizen plichtsgetrouw had bijgehouden en nadien bij de voc had ingeleverd. De vrome Deutel zag er een mogelijkheid in om met deze werkelijk gebeurde avonturen een breed publiek tegelijkertijd te boeien èn te stichten. Met succes, zoals de geschiedenis van het boek en het ontelbaar aantal bewerkingen ervan laten zien. Het Nederlands Scheepvaartmuseum in Amsterdam, heeft over Bontekoe, zijn journaal, en zijn later door Fabricius fantasievol toegevoegde scheepsjongens, een aantrekkelijke expositie ingericht, die in combinatie met een bezichtiging van de voc-replica 'Amsterdam' ter plaatse, de bezoeker de gelegenheid biedt zich helemaal thuis te wanen in Bontekoe's tijd. Alleen een oorlam ontbreekt, (GJP)

ende pit van zijn kaars in het voorraadvat, dat onmiddellijk explodeert. Brandend stroomt de brandewijn naar de kolenopslag. Keelemeyn alarmeert de schipper, die de zaak met veel water tracht te blussen. Maar de kolen blijven gloeien. Bontekoe adviseert Hein Rol - de koopman die aan boord uiteindelijk de baas is, de explosieve handel uit het ruim over boord te zetten. Maar Rol wil er niets van weten. Inmiddels deserteren de eerste opvarenden. Ook Rol laat zich overhalen in de sloepen te gaan. Bontekoe maakt zich hierover zo kwaad dat hij de lafaards met zijn brandende schip dreigt te overvaren. Voor hij zijn wraakactie ten uitvoer kan brengen, bereiken de vlammen de kruitkamer. Het schip springt "aen hondert duysent stucken". De nog aanwezige matrozen worden daarbij "aen hutspot geslaghen". Twee mannen ontsnappen aan de dood: schipper Bontekoe en een Duitse scheepsjongen. Zij klimmen aan boord bij de deserteurs. Een lange tocht vol ontberingen volgt, waarna half december '96 Batavia wordt bereikt. Maar Coen is hele-

WETENSCHAP,

CULTUUR

De tentoonstelling 'Bontekoe, de schipper, het journaal, de scheepsjongens' is nog t/m 30 juni te zien in het Nederlands Scheepvaartmuseum, Kattenburgplein 1, Amsterdam. Tel: 020 52 32 222. Openingstijden: dinsdag t/m zaterdag van 10.00 tot 17.00 uur; zon- en feestdagen van 12.00 tot 17.00 uur.

e) SAMENLEVING

29

- MEI

1996

"Ik zie zo af en toe in wetenschappelijk Nederland weleens een onderzoekje langsschuiven van de grote bedrijven - Gist Brocades, Organon, Unilever en het niveau is meestal bedroevend laag. ledere onderzoeker weet dan ook dat het in Nederland een tweederangs-carrièreweg is om bij zo'n bedrijf te gaan werken; ik ken eigenlijk geen enkele toponderzoeker die die kant op wil of is gegaan." Prof. dr Ronald Plasterk in Intermediair, 22 maart. "Puchinger heeft zijn voorwaarden gesteld. Van tevoren krijgt hij de gespreksvragen aangereikt ("anders ga ik onzin vertellen"), het opnameapparaat blijft buiten de deur, en de uiteindelijke tekst van het gesprek krijgt hij nog te zien voordat er gepubliceerd wordt. Er moet geschreven worden wat hij wil. Puchinger stelt niet alleen voorwaarden, hij heeft de antwoorden op de hem aangereikte vragen reeds uitvoerig uitgetikt. Mocht het gesprek daardoor overbodig zijn geworden, dan gaat hij daarmee akkoord. En als het hele interview, ondanks de door hem geleverde inzet, niet doorgaat, is het hem om het even. "U moet begrijpen, de mens is een raadsel. U en ik. Als twee mensen met elkaar gaan praten, dan praten er twee raadsels met elkaar. Dat kan een mooie boel worden." 'Interview' met historicus dr G. Puchinger in Reformatorisch Dagblad, 15 maart. "Eigenlijk is het programma van Catherine Keijl on-Hollands, een kloon van de Amerikaanse pendant. Maar het cultuurverschil tussen de vs en Nederland ten aanzien van dergelijke merkwaardige openhartigheid komt er duidelijk uit naar voren. Wij zitten hier heel dicht op elkaar, en dat impliceert een zekere familiariteit, maar tevens gereserveerdheid. We mo-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen