Een handvol filosofen - pagina 404

400 VI C Filosofen van de systematische vakken

wel radicaal genoeg was. Dooyeweerd had in zijn transcendentale kritiek wel de

structuur van het theoretisch denken geanalyseerd en de autonomie van het denken

bekritiseerd, maar de transcendentale kritiek zélf had hij niet onder kritiek gesteld.

Het theoretisch denken waarin de transcendentale kritiek werd gedacht, bleef buiten

schot.''' Ook ondervroeg hij Dooyeweerds opvatting van het theoretisch denken, in

filosofie en vakwetenschap, als een antithetische relatie tussen de logische denkfunc-

tie en de niet-logische aspecten van onze ervaringshorizon. Is een antithetische denk-

houding wel het exclusieve kenmerk van wijsbegeerte en wetenschap, zo vroeg hij.

Een ontkennend antwoord op deze vraag zou ingrijpende consequenties hebben

voor de consistentie van Dooyeweerds filosofie, maar De Boer kwam tot het ant-

woord dat wijsgerig denken een bredere armslag (nodig) heeft dan een antithetische

denkhouding. Denken kan de 'vormen aannemen van analyseren, verklaren, reken-

schap afleggen, zich vergewissen, verhelderen of uitleggen, speculeren, doorgronden,

peinzen, piekeren etc. Wat is denken in de wijsbegeerte eigenlijk?''* Samenvattend

stelde De Boer dat denken, ook al vraagt het om het nemen van enige distantie, niet

per se antithetisch staat tegenover de werkelijkheid, maar eerder een 'aggregatietoe-

stand' is van het 'onbedachte leven'.''

Enkele jaren na zijn artikel over Dooyeweerd publiceerde De Boer in 1989 het

boek De God van de filosofen en de God van Pascal. In Philosophia Reformata

schreef Van der Hoeven een uitgebreide recensie en Geertsema een uitgesponnen

verhandeling. Beiden handhaafden hun dooyeweerdiaanse visie om - zoals Van der

Hoeven schreef - 'het "zijn" als "zin" te kwalificeren en dat dan te verstaan in gegre-

penheid door het "grondmotief" schepping-val-verlossing'. Over deze drieslag

schreef hij even verder: 'Daarin blijft "schepping", hoe ondoorgrondelijk ook en hoe

onscheidbaar geworden van de andere "grondmomenten", toch vooropgaan. Dat

mag m.i. niet op de achtergrond raken. Daarvoor is er teveel, vooral teveel Liefde, in

geïnvesteerd'.'"

De Boer voorzag zowel het artikel van Van der Hoeven als dat van Geertsema van

een repliek. Dat zij in het grondmotief van de reformatorische wijsbegeerte de schep-

ping voorop bleven stellen, had naar De Boers vermoeden te maken met een 'verkla-

ringsbehoefte': de hele werkelijkheid en elke ervaring moest uit en in zijn oorsprong

worden begrepen. De Boer: 'Moet dat? Ik weet het niet. Soms denk ik wel eens: de

arme rabbijnen die Genesis i voorop plaatsten in de canon hebben niet kunnen ver-

moeden welke kosmologische herrie ze zouden ontketenen bij de Germaanse "vol-

ken" met hun oer-gevoel en hun onuitroeibare behoefte alles op één grond terug te

voeren'.*'

In het begin van de jaren tachtig was D e Boer in contact gekomen met de mensen-

rechtenbeweging Charta 77 in het toenmalig communistische Tsjecho-Slowakije.

Verscheidene keren ging hij naar Praag o m lezingen te geven voor een groep lite-

ratoren, filosofen en andere kritische intellectuelen, onder wie zich de hterator Va-

clav Havel en de filosoof prof.dr. L. Hejdanek bevonden. Bij een van hen thuis hield

D e Boer lezingen over 'Ideologie en ideologiekritiek' en andere actuele filosofische

77 De Boer, Langs de gewesten, pp. 245-246.

78 DeBoer, Langs de gewesten, p. 24S.

79 De Boer, Langs de gewesten, pp. 248-249.

80 J. van der Hoeven, 'Godsverduistering en godsdienstfilosofie', in Philosophia Reformata, 55 (1990), p. 169.

Zie H.G. Geertsema, 'li^ geloof in God', in Philosophia Reformata, 57 (1992), pp. 132-158.

81 De Boer, 'Repliek', in Philosophia Reformata, 5 5 (1990), pp. 175-176.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen