VU Magazine 1976 - pagina 232

nj magazine 10

der in te gaan op de vraagstellingen, zoals die door het marxisme-leninisme gesteld worden en de discussies die binnen het marxisme-leninisme hierover gevoerd werden en worden. (Een redelijk goede en bevattelijke inleiding hierover is b.v. te vinden in de bijdrage die Graham Lock schreef over ontwikkelingen in de marxistische filosofie voor het Cultureel Supplement van het N'RC-Handelsbladd.d. 19-3-1976). Wat in dit kader vooral de aandacht verdient is de vraag, hoe het mogelijk is. dat Verkuyl volstrekt ten onrechte van mening is dat christendom en marxisme-leninisme twee alternatieve levensbeschouwingen zijn. die zich met dezelfde vragen bezighouden, maar daarop tegengestelde antwoorden geven. Het antwoord op deze vraag is eigenlijk eenvoudig: Verkuyl heeft zich niet verdiept in het marxisme-leninisme. Hij heeft geen gebruik gemaakt van de beschikbare literatuur. Zijn ..reconstructie" van het marxisme-leninisme is hoofdz^akelijk gebaseerd op datgene, wat andere christelijke auteurs over het marxisme hebben geschreven. En de enkele auteurs, die door Verkuyl geciteerd worden en die zichzelf baseren op Marx (zoals Block. Schaffen Fromm) horen nu uitgerekend tot een randstroming van het westeu ropese mara isme d ie z ichzelf uitd rukkelijk niet rekent tot het marxisme-leninisme, maar die het marxisme op basis van de jeugdwerken van Marx herinterpreteert in de richting van een idealistische geschiedenisfilosofie. Deze door Verkuyl aangeduide neomarxisten baseren zich in feite veel meer op een links-hegeliaans humanisme en zijn allerminst representatief voor het westeuropese marxistische denken. 5. Afgezien van het merkwaardige feit, dat Verkuyl in zijn uiteenzetting geen enkele hedendaagse marxist-leninist noemt, laat staan citeert, wekt de onkunde met de grondleggers van het marxisme-leninisme (i.e. Marx, Engels en Lenin) een nog grotere verbazing. In de eerste plaats staan bij de literatuurlijst alleen de ..Frühschriften" van Karl Marx vermeld en niet de latere meer uitgewerkte wetenschappelijke en methodologische uiteenzettingen. I n de tweede plaats kan met recht betwijfeld worden of zelfs de ..Frühschriften" door Verkuyl bestudeerd, zijn, omdat de in het kader van zij n betoog relevante passage over ..godsdienst als opium" op de bekende stereotype wijze onjuist worden weergegeven: ..godsdienst als opium voor het volk" i.p.v. ..godsdienst als opium va« het volk". In de derde plaats wordt Engels zelfs helemaal niet genoemd, terwijl Lenin uit de

tweede hand wordt geparafraseerd en wel via Pannekoek (de grondlegger van een op pre-marxistisch standpunt terugvallende utopisch socialistische beweging: het zgn. ,, radencommunisme"). Deze hele werkwijze staat in elk geval garant vooreen aantal uit de lucht gegrepen stellingen, waarvan enkele als voorbeeld: — ..Het vroege marxisme was radicaal utopistisch" aldus Verkuyl, daarbij de kritiek van Marx op Proudhon kennelijk over het hoofd ziende (tenzij Proudhon een vroege marxist is"). ~ ,,Een ding staat echter vast. dat Lenin het Godsgeloof beschouwde als de grootste vijand van de menselijke bevrijding", aldus Verkuyl. Welnu, als er èén ding vaststaat, dan is het wel dat Verkuyl niet gehinderd wordt door enige kennis van zaken over Lenin. Terzijde kan nog worden opgemerkt, dat deze ontbrekende kennis ook tot uiting komt in het hanteren van zeer ongebruikelijke termen als ,,marxistische leninisten", (alsof er ook ..niet-marxistische leninisten" zijn).,,leninistische marxisten" en ,.maoïstische marxisten". Deze terminologie suggereert een bepaalde indeling van stromingen, diedoorVerkuylniet verhelderd wordt. Ten slotte leidt de werkwijze ertoe, dat losstaande begrippen, die in het marxisme-leninisme een rol spelen op een hele merkwaardige theologische wijze vertaald worden: klassenstrijd=haat; solidariteit^ liefde, proletariaat=heiland; geschiedenis van het proletariaat=heilsgeschiedenis; privaatbezit van produktiemiddelen= zondeval; communisme-verlossing, enz. Op deze manier tovert Verkuyl het marxisme-leninisme om tot een soort theologie, om vervolgens het anti-christelijke karakter ervan ,.aan te tonen". De bewijsvoering is echter uitsluitend gebaseerd op datgene, wat Verkuyl eerst in het marxisme-leninisme geprojecteerd heeft. 6. De conclusie die we moeten trekken is, dat de uiteenzetting van Verkuyl niet gebaseerd is op de beschikbare en vereiste bronnen van het marxisme-leninisme en dat zijn beweringen niet gebaseerd zijn op beschikbare empirische gegevens. M.a.w.: de uiteenzetting voldoet niet aan de meest minimale criteria van wetenschappelijkheid. 7. Vanuit het belangwekkende thema van de verhouding christendom-marxisme kan deze conclusie ook nog op een heel andere wijze geformuleerd worden. Wanneer er tussen de betrokken stromingen een dialoog op gang komt, dan is dat in beider belang. Een voorwaarde voor deze dialoog (die vanuit de doelstelling van de VU als eis naar voren zou moeten komen) is, dat men

bereid is naar de dialoog-partner te luisteren. Wanneer men echter als christen alleen maar luistert naar wat andere christenen zeggen over marxisten en henzelf niet aan het woord laat, dan verwordt de dialoog tot een schijndialoog, een soort buikspreken, waar niemand mee gediend is. 8. De verhouding marxisme-christendom is dan ook gecompliceerder dan de buiksprekerij van Verkuyl ons wil doen geloven. De dialoog, die gevoerd moet worden dient open te zijn. Er is geen enkel thema, dat in deze dialoog ontweken moet worden, zeker niet het thema van de godsdienstkritiek. Maar ook op dit punt schetst Verkuyl een onjuist alternatief. Het gaat namelijk niet om hetzij een zgn. fundamenteel atheïsme van het marxisme, hetzij een historisch achterhaalde godsdienstkritiek op het 19e eeuwse Pruisen of het R usland van de eeuwwisseling. De godsdienstkritiek van het marxisme-leninisme is concrete kritiek op het concrete maatschappelijke functioneren van de godsdienst in concrete maatschappelijke situaties. Dat geldt niet alleen voor vroeger, maar ook voor huidige situaties. En het is dan ook niet toevallig, dat het maatschappelijke en politieke functioneren van de christelijke kerken tijdens de Chileense revolutie en de moord op Allende een belangrijke stimulans is geweest voor de beweging Christenen voor het Socialisme. De godsdienstkritiek van het marxisme-leninisme leidt dus niet tot een verwijdering tussen christendom en marxisme, maar kan dus leiden tot een concrete verbinding, zoals die in de beweging Christenen van het Socialisme tot uiting komt.

Discussienota Vlak na het schrijven van dit commentaar op de radiolezingen van prof. Verkuyl werd door het College van Bestuur van de VU een algemene discussienota gepubliceerd over de verhouding tussen de doelstelling van de VU en het communisme. Deze discussienota bevat een bijdrage van prof. Verkuyl en een bijdrage van prof. Blauw. De bijdrage van Verkuyl levert weinig nieuwe gezichtspunten op. De centrale conclusies van zijn radiolezingen zijn op een wat andere wijze gegroepeerd. De enige nieuwe kwestie die Verkuyl hier aansnijdt heeft betrekking op de statuten van de CPN. Het betreft twee bepalingen, die in deze statuten zijn opgenomen: 1. In de eerste plaats richt Verkuyl zijn kritiek op de volgende bepaling: ,,De partij staat de leden echter niet toe propaganda,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen