VU Magazine 1976 - pagina 22

MU magame 20 Bovendien wist Watt een vooruitziend industrieel, ene Boulton, voor zijn machine te interesseren. Deze zag voor zijn geestesoog veel ruimere toepassingen van stoomkracht dan alleen in de mijnbouw waar toen de pompen die de mijnen droog moesten houden, door stoom werden aangedreven. Hij zag bij voorbeeld ook mogelijkheden voor het verkeer en beschouwde de hele wereld als een toekomstig afzetgebied. Boulton en Watt vestigden hun bedrijf in Birmingham, een van Engeland's textielcentra. Regelmatig, namelijk bij volle maan, werden contacten onderhouden met andere industriëlen en w e tenschappers. Belangrijk was de aanwezigheid op zulke bijeenkomsten van de ijzermagnaat John Wilkinson, wiens ervaring in het boren van kanonlopen van pas kwam bij het produceren van precisie-cylinders voor de stoommachine van Watt. In de loop van enige tientallen jaren verbeterde Watt zijn stoommachine en pas in 1 7 8 5 , d a t w a s twintig jaar na de start van het project, was Boulton vrij van financiële zorgen. Stoommachines zouden voortaan de produktie mechaniseren op plaatsen waar niet voldoende waterkracht aanwezig was.

Duurzaam huwelijk In het verhaal van Watt valt op, dat de ontwikkeling van zijn stoommachines lag in de sfeer van de techniek en vooral ook in de bereidheid van een kapitaalbezitter om in het project te investeren. De industrie profiteerde in de eerste plaats. De „officiële",, meer fundamentele natuurwetenschap van die dagen stond van verre. Sterker nog: niet de natuurwetenschap gaf de stoot tot de stoommachine, de stoommachine gaf belangrijke impulsen aan de opkomst van de moderne natuurwetenschap (theoretische warmteleer met name). Het verhaal van Watt en zijn stoommachines stamde uit een tijd dat de natuurwetenschappen nog niet het „duurzame fiuweiijli" met de techniek had gesloten, zoals dat in de loop van de negentiende eeuw zou ontstaan. Voor een volstrekte leek op het gebied der natuurwetenschap-

pen (VU-magazine is daar één van) bevatte het enige troost. Er bleek namelijk duidelijk uit, dat de natuurwetenschap niet altijd zo'n „onomstotelijl<e" affaire behoeft te zijn als de wet van Archimedes zou doen vermoeden. Dat is te zeggen: ze blijkt zich niet per se af te spelen op een comfortabele, theoretische en abstracte afstand van het overig gebeuren in de samenleving, maar ze heeft er op alle mogelijke manieren direct mee te maken, al was het alleen maar doordat de natuurwetenschappen (en degenen die dat vak beoefenen) moeten worden betaald. Het meest dramatische voorbeeld van de betrokkenheid bij het wereldgebeuren van ook de meer fundamentele natuurwetenschappen (dat w i l zeggen van de natuurwetenschappen waarin men zich vooral toelegt op theoretische vraagstukken en waarbij gemeenlijk niet naar directe praktische toepassingen wordt toegewerkt) was te vinden inde ontwikkeling van de kernbom in de tweede w e reldoorlog. Het voorbeeld kan tevens illustreren hoe voorbeeldig het huwelijk tussen natuurwetenschappen en techniek inmiddels was geworden. De bijdrage van fysici aan het welslagen van het project was essentieel. In een paar jaar tijd moest men zien te komen van het idee van een kernbom (1939) tot de constructie ervan. Een aanzienlijk deel van het aantal fysici, onder wie vele topmensen werkten eraan in afgelegen laboratoria. Dat was bij lange na niet voldoende. Er was ook een enorme hoeveelheid techniek nodig op het gebied van de scheikunde, materialenkennis, electronica en wiskunde. SJechts door het grote technische potentieel van de VS te combineren met de eensgezinde inspanning van grote groepen fysici en door dat alles perfect te coördineren was het mogelijk om in enkele jaren het technische doel, de constructie van een kernbom te berejken. Achteraf bekeken was het kernbom project voor de fundamentele natuurwetenschappers het bewijs dat er geen ivoren toren bestond waarzehunvak konden uitoefenen. „De fysici hebben de zonde leren kennen", zo schreef de wetenschappelijk leider van het project, Oppenheimer, later. Een dergelijk geluid was onlangs aan de VU te horen, waar prof. dr. C. F. Von Weizsacker (van huisuit natuurwetenschapper) nadat hem een ere-doctoraat was verleend in ?ijn bedankspeech onder meer zei: „Wanneer men als achtergrond het beroep heeft, waarvan de beoefenaren de moderne wapens hebben ontwikkeld — ofschoon ze oorspronkelijk niets anders wilden dan de waarheid zoeken — dan kan men niet om de vraag heen: wat is van dit zoeken naar waarheid het gevolg geweest voor de mensen?" (z\e\l\J-MaQaz\ne nov. '75).

WAARDE Nu is het nog maar de — min of meer wijsgerig getinte vraag of de natuurwetenschap inderdaad naar waarheid o f „ t / e " w a a r h e i d opzoek is. Prof. Boeker zei in de loop van een gesprek met VU-magazine dat, zodra er over natuurwetenschappers wordt gesproken als over zoekers naar waarheid, daarmee een bijna religieuze inhoud aan hun bezigheden wordt gegeven. „Het betekent dat natuurwetenschap iets verhevens is, iets dat boven alle menselijke activiteit uitgaat. Daarover wordt, onder invloed van de Amerikaanse fysicus Kuhn, de laatste tijd vaak wat relativerender gedacht. Natuurwetenschap is een menselijke bezigheid. Zodra je dat accepteert, ver liestze haar bijna goddelijke aspecten. Dan is het ook niet zo'n wonder dat bommen en granaten het resultaat zijn". Vergeleken bij de hoge pretenties van de klassieke waar-

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen