VU Magazine 1978 - pagina 111

I/ZJ magazine 21

i ^ niagame 20 maar het illustreert dit punt: niet alje terrorisme moet w o r d e n gezocht bij gedesillusioneerde, gefrustreerde groepen of individuen. Het kan ook verklaard worden uit een rationeel politiek gedrag van een staat.

Terrorisme en de rechtsstaat Ik ben er diep van overtuigd, dat de rechtsstaat zoveel innerlijke kracht heeft, dat hij geen onjuiste middelen nodig heeft om zich te verdedigen, aldus prof. De Gaay Fortman. Prof. Bianchi was het daarmee eens, maar meende ook, dat te weinig terecht komt van de rechtsstaat in materiële zin. Volgens prof. Mulder komt het felle conflict voort uit het feit dat de idealen van terroristen niet worden gedeeld door de samenleving en dat de waarden van de rechtsstaat niet worden onderschreven door de terroristen. De heer VanIVlinnen vroeg zich af wie er in Duitsland is „begonnen": het terrorisme of de rechtsstaat. DE GAAY FORTMAN: De rechtsstaat is niet alleen maar een staatdie probeert bepaalde idealen ten aanzien van de gerechtigheid in z'n wetgeving neer te leggen, maar de rechtsstaat is ook een staat die uit is op het materiële welzijn van zijn burgers. De rechtsstaat is begonnen als een staatsvorm die zich richtte op het toekennen van bepaalde vrijheidsrechten aan zijn burgers; vervolgens op de bescherming van die burgers tegen wangedrag van z'n eigen overheid en is tenslotte in onze dagen in een verdere fase gekomen, namelijk: de staat die zich mede verantwoordelijk acht voor welvaart en welzijn van zijn burgers. Het meest treffend is echter, dat de rechtsstaat zelf aan de wetten onderworpen is; dat de rechtsstaat door zijn eigen rechters veroordeeld kan w o r d e n , omdat hij ten opzichte van burgers, onrechtmatig gehandeld heeft. Ik ben een overtuigd voorstander van een staat die aldus gestructureerd is. Nu openbaart hetterrorismezich in West-Europa (en in andere delen van de wereld) in een zeer virulente v o r m . Daarom heet h e t o o k t e r r o r i s m e : hetverspreidtterreur, vrees, angst, intimidatie en het verspreidt geweld. Het is duidelijk, dat de rechtsstaat toelaat, en krachtens z'n eigen beginselen móettoelaten, dat degenen die ontevreden zijn met de inrichting van de staat, hetzij op juridisch, hetzij op economisch, hetzij op sociaal, hetzij op politiek gebied, daarin wijziging trachten te brengen. Zoals overal in het leven, is er ook hier een grens. Men kan niet toelaten, dat degene die de democratie wil onthalzen, omdat de democratie zich niet tegen hem verweert, zich laat onthalzen. Dat kan de democratie, dat kan de rechtsstaat niet toelaten. Want dan is hij medeplichtig aan z'n eigen vernietiging. De rechtsstaat heeft verplichtingen op zich genomen. Hij heeft op zich genomen, mensen die zich aan strafbare feiten schuldig maken, op een rechtvaardige wijze te berechten. Mijn stelling is deze: de rechtsstaat zal, wanneer zich geweld voordoet, dat moeten tegengaan, liefst zonder geweld, maar als het moet mét geweld, maar hij blijft daarbij gebonden aan zijn eigen normen.

Ik ben er diep van overtuigd, dat de rechtsstaat zoveel innerlijke kracht heeft, dat hij geen onjuiste middelen nodig heeft o m zich te verdedigen. Wij zullen ten aanzien van de terrorist, die zich aan de democratische rechtsorde vergrijpt, in principe op dezelfde wijze moeten optreden als tegen ieder ander die zich aan de rechtsorde vergrijpt.

Formeel-materieel BIANCHI: Ik onderschrijf volkomen wat de heer De Gaay Fortman over de rechtsstaat heeft gezegd, maar ik vind zijn voorstelling van zaken een weergave van maar de helft van de werkelijkheid. De rechtsstaat is naar mijn gevoelen - en dat is vaak ook het gevoelen van critici van de rechtsstaat en van mensen die politiek geweld gaan gebruiken - vaak alleen formeel een rechtsstaat. Wat komt er terecht van de materiële rechtsstaat? Hetzou kunnen zijn dat mensen die politiek geweld plegen en zich daarbij richten tegen de statelijke macht, strijden voor een niet alleen formele, maar ook materiële rechtsstaat. Daarom w o r d e n ze w o e d e n d wanneer de staat die hen bestrijdt, z'n eigen regels van formele rechtsstaat overschrijdt. Gelukkig is daarin Nederland nog vrijwel geen voorbeeld van, maar in andere landen wel - en met grote stappen.

Felle tegenstelling MULDER: De kenmerken van een democratische staat zijn de volgende (ik geef een selectie, ik streef niet naar volledigheid): in de democratisch geregeerde staat leven w e onder een regering die door onszelf is gekozen; we worden geregeerd door wetten die zijn goedgekeurd door onze eigen volksvertegenwoording; w e leven onder een rechtsbestel waarin rechtsregels de toon aangeven zowel in de verhouding van overheid tot onderdanen, als in de verhouding tussen de onderdanen onderling. Deze regels houden rekening met de belangen van minderheden. Overheersing van minderheden door de meerderheid w o r d t tegengegaan en a fortiori de onderdrukking van een meerderheid door een m i n derheid. Conflicten tussen overheid en onderdanen en tussen onderdanen onderling worden beslecht door een onafhankelijke rechter. Oplossing van conflicten met andere staten wordt primair nagestreefd door onderling overleg en arbitrage zo mogelijk overeenkomstig rechtsregels. Toepassing van actueel geweld is een u l t i m u m remedium (uiterste middel). Dat geldt ook voor toepassing van geweld door de overheid jegens de onderdanen. Ziedaar enige kenmerken van een democratische staat. Terloops noem ik nog een enkele andere: het streven naar openheid, naar verantwoording van het regeringsbeleid, bestuursbeleid, justitieel beleid.

Nu weet ik w e l , dat de kenmerken die ik schetste niet allemaal gerealiseerd zijn en zeker niet allemaal in dezelfde mate, maar er mag geconstateerd w o r d e n , dat sterke tendenties werken in de richting van een niet enkel formele gelijkheid. Ik durf te stellen dat w e genoemde kenmerken alle in ons land terug vinden. Vergeleken met andere landen zelfs in opvallend grote mate. Het hedendaagse terrorisme confronteert ons met een soort pseudo-statenvorm die in ongeveer alle opzichten hettegendeel te zien geeft van de kenmerken die ik noemde. De huidige terreurgroepen waarmee we te kampen hebben, werken in het geheim. Ze streven naar beteugeling van een grote meerderheid. Ze hebben wel de m o n d vol van het opeisen na door hen gepleegde wapenfeiten, van verantwoordelijkheid, een God geklaagde t e r m , maar het is volstrekt onduidelijk wat ze daarmee bedoelen, behalve dan dat ze er trots op zijn dat ze het gedaan hebben. Oorlog is voor hen de normale toestand; ieder die hen in de weg staat, is hun vijand. Dat geldt met name de politie, niet alleen de politie van het eigen land, maar ook die van andere landen. Hun strafrecht is hard en bepaald zeer ongenuanceerd. Men krijgt de indruk datze, gelijk de Italiaanse Maffia, slechts één straf kennen: de doodstraf. Als ze rechtbanken hebben, dan werken die in het verborgene op de wijze van de veemgerichten die in Duitsland zo'n fraaie bloei hebben beleefd in de twintiger jaren. Kortom van matiging in toepassing van geweld is weinig te bespeuren. Integendeel. Van openheid geen sprake, behalve dan dat men te kennen geeft dat hun gedrag de begeerde heilstaat naderbij moet brengen. Dat is de tegenstelling. Enerzijds een toekomst-ideaal, dat als doel voor degenen die het aanhangen, zo niet alle, dan wel heel veel middelen rechtvaardigen. Anderzijds een rechtsgemeenschap waarin dit ideaal niet w o r d t beleden, zij het misschien w e l getolereerd wordt. Een gemeenschap ook, waarin de gebruikte middelen w o r d e n afgewezen. Dat leidt tot het felle conflict. Enerzijds handhaving van de waarden van de rechtsstaat, die anderzijds slechts in betrekkelijke mate worden beleden. Het conflict is ook strafrechtelijk te vertalen: de aantasting van deze waarden zal in de huidige maatschappij als criminaliteit worden getaxeerd; anderzijds ziet men het als een Gode welgevallig werk. Deze felle tegenstelling is de bodem van het verschijnsel terrorisme.

ieptember 1974: en groep Japaners voert een gijzeng uit in de Franse mbassade in Den ^3g; gegijzelden alen met een touw its naar boven: ÏAIs de gedragslijn fan geduld niet tot %sultaat kan leiden, «ntkomt men er niet lan geweld met leweld te weerV A N MINNEN: Voor w a t West-Duitsland betreft, waar aan". ik w a t langer heb rond gekeken en waarover ik het dus voornamelijk zal hebben, doet zich de vraag voor van de kip of het ei. Wat is het eerste ontstaan? Hetis misschien goed in v o g e l v l u c h t d e laatste tien jaar ieheel links: Prof. door te nemen. In West-Duitsland is het eerst ontstaan r. H. Bianchi (links) de APO, de Ausser Parlementarische Opposition, dat n prof. mr. G. E. was in een periode waarin, in het Westduitse parlebulder (foto: Kees ment, er van de 500 leden ongeveer 20 in de oppositie euch, AVC-VU) zaten; het was de tijd van de grote coalitie tussen chris'rof. mr. W. ^. de ten-democraten en sociaal-democraten. Dat was een iaay Fortman (foto: rechtse coalitie. De APO is toen ontstaan uit de studenees Keuch, AVC- tenbeweging, maar is nooit verder geïntegreerd in de Westduitse samenleving. Wij in Nederland kunnen 'U) tenminste van ons zelf zeggen, dat de beweging van het eind van de zestiger jaren wél in onze samenleving is geïntegreerd. Dat betekent in de praktijk d a t j e aan de ene kant een paar overblijfsels hebt, die politiek geen rol speelden en aan de andere kant te maken hebt met de RAF. Het paradoxale is, dat terwijl in Duitsland de politieke speelruimte aan de linkerkant open bleef, het opvullen daarvan, parlementair politiek gezien, niet is gelukt. In West-Duitsland is de escalatie ongeveer acht jaar

Kip of ei?

geleden ingezet, toen van een RAF nog geen sprake was. In Keulen, w e r d toen een bank beroofd, waarbij gijzelaars werden meegenomen. Die gijzelaars werden vrij gelaten op de autobaan bij SaarbriJcken en terwijl de dader terugliep naar zijn auto, w e r d hij door een agent neergeschoten. Ik heb dat toen een standrechtelijke executie genoemd. Het gebeuren maakte wat beweging los, die tot grote commotie w e r d , toen kort daarop in MiJnchen een soortgelijke overval afliep met twee doden. Er was - nogmaals - geen sprake van de RAF, wel w e r d tóen a l - e n nu kom ik tot de rechtsstaatde vraag gesteld of het strafrecht niet zou moeten worden aangepast. Ik heb steeds het gevoel gehad dat de rechtsstaat vanaf dat m o m e n t op het hellende vlak is geraakt. H e t w o o r d „ t e r r o r i s m e " is als w o o r d een soort afleidingsmanoeuvre o m d a t het nu wordt gebruikt voor mensen van de RAF, toen voor bankrovers, in de tussentijd voor nog andere bewegingen en dat juist door de rechtse groeperingen die de w e t hebben aangepast. De laatste zes, zeven jaar (daar zou ik straks prof. M u l der over willen horen) is de traditionele Westduitse rechtsstaat aangepast en aangepast en niet in gunstige zin. Op het ogenblik heerster in Duitsland een unieke v o r m van terrorisme, een sfeer waarin het mogelijk is dat een uitlating (waar je het niet mee eens behoeft te zijn) w o r d t bestempeld als misdaad. MULDER: In Duitsland is duidelijk sprake van paniekvoetbal. De verscherping van het procesrecht, het ontnemen van verschillende rechten, zijn heel bedenkelijke zaken. De verscherping van het strafrecht idem dito. Ik heb er op dit m o m e n t geen duidelijk overzicht over, m a a r e r z i j n o p d i t o g e n b l i k i n Duitsland inderdaad gevaarlijke ontwikkelingen gaande. Dat stel ik op de v o o r g r o n d . Ikwil er echter ook op wijzen, dat de ontwikkelingen in Duitsland w a t minder ver gaan dan w e wel denken. Op het ogenblik komen een aantal uiterst kritische publicaties uit Duitsland, van onverdacht linkse zijde. Niemand minder dan Günther Grass loopt stad en land af o m te betogen, dat het op het ogenblik in Duitsland niet zo erg is als het in Nederland en andere Westeuropese landen w o r d t voorgesteld. Desalniettemin: in Duitsland zelf zijn uiterst bedenkelijke ontwikkelingen aan de gang, die ook door mij met grote zorg worden aangezien.

Wat moet tegen terrorisme worden ondernomen? De staat zal in zijn reactie op politiek geweld zo lang mogelijk moeten proberen zelf geen geweld te gebruiken, aldus prof. De Gaay Fortman. Prof. Bianchi verwachtte niet, dat van een strafrechtelijke reactie veel goeds te verwachten was. Prof. Mulder echter, meende dat de samenleving alleen via het strafrecht tot uitdrukking kan brengen hoe erg zij een bepaald optreden vindt. Een symboÜT sche functie dus.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen