VU Magazine 1979 - pagina 22

Wl magazine 20 toekomst bepaalden, bekommerden zij zich slechts zelden, een enkele maal, doch ook dan nog meestal slechts uit de gezichtshoek der handelswinst. Zij hebben tijden gekend, waarin zij de macht hadden een groot Europees Rijk te stichten, doch het belang daarvan nimmer begrepen." Kortom, Visscher wil maar zeggen: volgens Kuyper had Nederland zijn kansen gehad, maar niet gegrepen. Zijn Duitsland-oriëntatie zou daarmee te maken hebbeu. „Rusland heeft de toekomst voor zich en wordt vroeg of laat toch de baas in heel het Europese politieke spel," voorspelt hij 4 april 1916 in De Standaard. „Omdat het Slavische element poogt de Germaanse volken steeds meer terug te dringen, mag ik niet wensen dat dit voortdringen der Slaven in Europa te snel van stapel lope." Een sterk Duitsland als dam tegen de opkomende Mongolen en de opdringende Slaven acht hij gewenst. Een krachtig rijk of Statenbond dient in Europa aanwezig te zijn om deze fatale ontwikkeling het hoofd te kunnen bieden. Als het Duitse Keizerrijk instort. Kaiser Wilhelm met wie hij goede connecties onderhoudt, naar Nederland vlucht en sociaal-democraten in de Duitse regering worden opgenomen, geeft Kuyper dit toekomstvisioen niet op. tn De Standaard van 10 maart 1919 (nog voor Versailles!) schrijft hij: „En daarom is er alle uitzicht, dat, heeft eenmaal de razernij van het ogenblik uitgewoed, het rijkere element in het normale gezonde Duitsland weer naar voren zal dringen en het leven van voor vijf jaar nogmaals zal doen opwaken. Het kan niet anders dan een kwestie van tijd wezen (...} Het kan drie, vier jaren, het kan tien jaar vorderen om zich het oude „Deutschtum" te laten herstellen (...) De koorts die 't aangreep is heftig. Vandaar het ijlen dat u thans beangstigt. Maar ook dit ijlen zal zich straks in zachter polsslag stillen, en dan leeft Duitsland weer op. Misschien door een Napoleon." Een voorspellende geest kan Kuyper niet geheel worden ontzegd. Enkele maanden later geeft de dan 30-jarige Adolf Hitler zich in München op als lid van de zojuist opgerichte Nationalistische Duitse Arbeiderspartij. Colijn laat eind 1919 Kuyper „onder censuur" plaatsen vanwege het „verwarde karakter" van sommige van diens driestarren. Een jaar later overlijdt Kuyper. Heeft Colijn aan Kuyper gedacht, toen hij eind juni 1940 zijn brochure „Op de grens van twee werelden" publiceerde? Al op de eerste pagina lezen we: „Het ten dode uitgeputte Europa van einde 1918 vroeg niet om wonderen als middel tot herstel. Voldoende was enig begrip van hetgeen in de verlopen 4 jaren had plaats gevonden en van de toestand, zoals die zich in een groot deel van het vaste land van Europa bij het eind van 1918 aftekende. Dat begrip was bij sommigen ongetwijfeld aanwezig, doch aan hun beschouwingen werd vrijwel geen aandacht geschonken en niet zelden werden hun voorspellingen zelfs met wrevel aan-

gehoord. " En aan het slot van zijn brochure komen dan de beruchte woorden: „Het alles dominerende feit is dan, dat, tenzij er werkelijk wonderen gebeuren, het vasteland van Europa in de toekomst geleid zal worden door Duitsland."

Colijn Men kan niet zeggen dat onder Colijn de A.R. Partij zich heeft ontwikkeld tot een pro-Duitse beweging. Wel is er veel begrip voor de Duitse herbewapening met het oog op, zoals Penning het uitdrukte,,iye sprinkhanen uit het Oosten". De oude beduchtheid voor de Slaven en Mongolen verhevigt zich nu in Rusland ook nog de bolsjewieken aan de macht zijn gekomen. Het aantal gereformeerden, dat onder invloed van de slachting van de eerste wereldoorlog voor het pacifisme kiest (Buskes c.s.) blijft beperkt. Voor de a.r. beweging breekt een tijdperk van consolidatie aan. „Bewaring van het pand". De in welvaren toegenomen gereformeerden hebben iets te verliezen. Zowel Kuypers ideeën tot sociale hervorming als tot restauratie van Nederland als christelijke staat raken op de achtergrond. De a.r. beweging wordt een zelfgenoegzame club, die voldaan terugblikt op een geslaagd emancipatieproces en scherp toeziet dat de groep niet uiteenvalt. Dat geeft spanningen naar links en rechts nu de schoolstrijd niet meer als samenbindend element functionneert. In die periode moet men zijn houding bepalen tegenover het her en der in Europa de kop opstekend fascisme. De antwoorden in het begin van de jaren dertig zijn verre van eensluidend. Een van de eerste gereformeerden die oktober 1932 stelling neemt tegen het fascisme is het schoolhoofd van Biggekerk A. Janse in een lijvige brochure "Nationaalsocialistische fascistenpolitiek". In de knoop raakt hij echter meteen al in 1933 wanneer Hitler in Duitsland aan de macht komt, „Maar al is het fascisme dan geen christelijke politiek... 't kan, om in de terminologie van Dr. Kuyper te spreken, ook wel zijn: vrucht van de Gemeene Gratie. En als zodanig zouden we het van harte mogen steunen en helpen en er het beste voor zoeken... Let wel: de fascistische overheid, dat is nog iets anders dan het fascisme als geestesstroming. De Christenen daar zijn mede door hun afwijken achter andere goden... onder Hitler en Mussolini als Overheid geraakt. En 'tis nu maar 't best dat zij hem dienen... Voorlopig hebben zij dan tenminste een stil en gerust leven... Wat thans in Duitslanden Italië gebeurt, moge ons in Nederland tot waarschuwing strekken. Wij staan er anders voor dan de Duitsers en Italianen. Wij staan niet onder een wettige fascistische Overheid, die wij persoonlijk om der conscientie wil moeten gehoorzamen en in wier vrede wij ook vrede kunnen hebben vooreen tijd." (Aangehaald uit Van Roon, pag. 240). In deze visie zal Janse volharden ook tijdens de bezetting. In een brochure^Onze houding in deze tijd" zal hij dan oproepen tot gehoorzaamheid aan de Duitse bezetter en over Hitler schrijft hij dan dat wie zijn levensgeschiedenis nagaat moet opmerken dat God de wegen heeft geopend en dat God

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen