VU Magazine 1981 - pagina 146

Roelf Haan

Kerkhervorming in Brazilië Wie vanuit Argentinië Brazilië binnenkomt wrijft even zijn ogen uit. Het lijkt wel of hij een vrij land is binnengegaan. Dat is natuurlijk niet zo, maar één groot verschil is ejr; in Brazilië bestaat een kerk die zich op haar pastoraat in een door militairen geregeerd land grondig heeft leren bezinnen. Er is sprake van „opening" van de militaire diktatuur. Krant, tv en film lijken inderdaad door geen enkele censuur meer te worden gehinderd. Politieke partijen kunnen funktioneren, oppositieleiders zijn teruggekeerd uit ballingschap. Dit alles natuurlijk bij de gratie van de generaals, die niet van plan zijn de kontrole over het politieke proces prijs te geven of zich, als het hun niet uitkomt, iets aan hun eigen openingspolitiek gelegen te laten liggen. Maar toc^: onrecht in Argentinië heet recht, of komt eenvoudig nooit aan het licht; in Brazilië komt het in de krant. Diezelfde krant bericht dagelijks over de stellingname van een instituut dat meer dan de politieke partijen het volk vertegenwoordig: de Roomskatholieke Kerk. Zij is de tegenvoeter van haar Argentijnse zuster. In Brazilië een bewust, evangelisch en aktief pastoraat; in Argentinië een afschuwelijk heulen meteen bewind dat zich staande houdt door en voor een louter destruktief ekonomisch model, dat alle maatschappelijke steun ontbeert en haar kracht alleen ontleent aan een terreur die duizenden mensen heeft gemarteld en doet verdwijnen. Dezer dagen sprak ik iemand die vertelde dat hij dagenlang

132

met elektrische schokken was „behandeld" alleen omdat men hem een „informatieve vraag" wilde stellen over een kollega; na deze verdwijningsperiode werd hem simpelweg een verontschuldiging aangeboden voor de gevolgde procedural een kleine routinekwestie. Het deert zo te zien de door de militairen betaalde Argentijnse geestelijkheid niet, op een enkele uitzondering na, dat de paus elk martelen en elk verdwijningssysteem veroordeelt; noch dat de officiële sociale leer van de Roomskatholieke kerk in strijd is met de militaire doktrine van de,,nationale veiligheid." Enkele belangrijke gebeurtenissen stonden aan het begin van het Braziliaanse kerkvernieuwingsproces. In 1950 stapt de Katholieke Aktie van het Italiaanse (naar binnen gekeerde) model over naar het Franse (sociale aktie als doel). In 1952 vindt de oprichting plaats van de Nationale Konferentie van de Bisschoppen van Brazilië, die een vruchtbaar gesprek zal ontwikkelen met de voorhoede onder de leken. De kerk ontdekt opnieuw haar eigen, oorspronkelijke, op de sociale werkelijkheid betrokken roeping. Dan komt in 1964 de militaire staatsgreep. Het ,,Braziliaanse wonder" wordt gebouwd op brutale politieke onderdrukking en toenemende sociale ellende. Aanvankelijk zwijgt de kerk; rechts-katholieke bewegingen (integrisme) herleven. Maar tegelijkertijd beginnen juist in deze samenhang, óók op kerkelijk grondgebied, de eerste

basisgemeenschappen te ontstaan. Langzamerhand, in de donkerste periode van de lange nacht van de Braziliaanse Revolutie, schreef de Braziliaanse pater Carlos Palacio onlangs in het tijdschrift Sintese, begint de officiële kerk zich meer bewust te worden van haar pastorale en profetische taak, die in veel opzichten nieuw is. Een aantal belangrijke bisschoppendokumenten zien in deze pe/iode (1969-1976) het licht. Door schade en schande „leert de kerk de moeilijke taal spreken van de Geesten de vrijheid van het Evangelie". Zij leert zichzelf te begrijpen vanuit de basis, in plaats van vanuit het elitaire machtssysteem waarmee zij in zoveel andere landen van Latijns-Amerika nog één geheel vormt. Toen ik kort geleden een maand in Rio de Janeiro was, merkte ik tot mijn verrassing hoe dit debat tussen kerk en staat volop gaande is. Hierin heeft de kerk duidelijk de leiding. De minister van Justitie trachtte de vrede te bewaren door te wijzen op de doelen die kerk en staat, ondanks het hun eigen verschil in middelen, gemeen zouden hebben. Prompt verschijnt dan in het Jornal de Brasil een reaktie van een professor in de Sociale Leer van de kerk, die uitlegt dat doelen en middelen op elkaar betrokken zijn en dat die voor de staat en kerk in Brazilië anno 1981 geheel verschillend uitpakkei\t: enerzijds gaat het om een technokratie in dienst van aan het volk vreemde belangen; anderzijds wordt gedacht vanuit de participatie van de onderdrukten.

Een volk met zo'n kerk loopt er op straat een tikkeltje vrolijker bij. ,,Wij spannen ons in", zeggen de Latijnsamerikaanse bisschoppen in hun Puebla-dokumentvan februari 1979, ,,de mechanismen die de armoede veroorzaken te leren kennen en aan te geven." In het moedige rapport van de Braziliaanse bisschoppen over het landvraagstuk (van 14 februari 1980) verwijzen zij naar deze Puebla-paragraaf, daarbij de theoretische sfeer van Puebla achter zich latend (of voor zich uit duwend?): ,,wij verbinden ons de oorzaken van dit onrecht en dit geweld te bestrijden." De Roomse Kerk van Brazilië is pastoraal en theologisch een hervormde kerk geworden. Het verband tussen deze beide aspekten is haar duidelijk geworden uit de ogen van de gemartelden en de gemarginaliseerden en uit het lot van de ontelbare massa's die slachtoffer zijn van de ekonomische onderdrukking. ,,God gaat voort te ijveren voor Zijn volk. En door middel van Zijn volk interpelleert hij ons", zeggen de bisschoppen in hun niet mis te verstane stuk over het kapitalistische landbezit en terreurpraktijken die daar in Brazilië voor de campesinos uit voortvloeien. Een kerk die, aangesproken, spreekt. En de stap doet uit het Constantijnse tijdperk naar de „ontdekking van de oorspronkelijke nieuwheid van het christelijk geloof" en de ,,historische navolging van Christus".

vu-Magazine 10 (1981) 4 (april)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen