VU Magazine 1981 - pagina 217

Bedacht dient daarbij wel te worden dat de linker-AR-vleugel in enige vertwijfeling was geraakt door de spoorwegstaking en de daaropvolgende maatregelen. Kuypers ideaal: de arbeiders massaal achter de christendemocratie leek in rook te vervliegen. Op 13 april 1905 wordt de tot dan drukste Deputatenvergadering van de ARP in Utrecht gehouden (in twee zalen om de pim. 4.000 afgevaardigden te kunnen bergen). Staalman krijgt geen been aan de grond als hij het woord voert. De zaal laat hem niet eens uitpraten. Het publiek w o r d t „ o n geduldig" bij zijn verhaal en Staalman tot z'n ergernis ontdekkend dat z'n gehoor volstrekt niet geïnteresseerd blijkt in wat hij te zeggen heeft, breekt z'n betoog af. Hijzelf schrijft later over dat gebeuren: ,,De vergadering had een zeer emotioneel karakter. Enerzijds ontstond er een gehuil van woede toen Staalman sprak, anderzijds werd hij aangemoedigd. Temidden van dit rumoer, dat zich telkens herhaalde en waardoor spreken onmogelijk werd, verklaarde Staalman onder protest tegen deze verkrachting van zijn recht, de AR die weigerde haar beginselen te eerbiedigen, te verlaten. " Feitelijk voltrok zich toen de breuk. Op 24 april 1905 werd in de ,,Rode Leeuw" in Amsterdam besloten tot oprichting van de Christen-Democratische Partij. Het wonderlijke is, dat in de relazen niets wordt gemeld over wat Kuyper deed op die gedenkwaardige Deputa-' tenvergadering. In de kranten wordt er ook weinig over gerapporteerd. Ouwerkerks indruk is dat Kuyper er niet bij was maar in de andere zaal zat. En — uiteraard — zaten daar dan ook de verslaggevers. Zowel door de partijleiding, door Kuyper en door de pers is gewoon onderschat wat zich in de tweede zaal afspeelde. De zaak werd behandeld als van minder betekenis, een schromelijke misvatting. Weliswaar boekten de christen-democraten weinig successen bij de eerste ronde van de verkiezingen. Zelfs Staalman verliest z'n zetel in het district Den Helder. Maar daarna komt de vraag aan de orde op wie de christen-democraten bij de herstemming zullen stemmen. Troelstra verwacht dat ze nu wel weer AR-kandidaten zullen steunen, een vergissing, zo zal blijken. Het ging de christen-democraten niet om een persoon of een partij, maar werkelijk om een politiek program. Voordat Staalman z'n stemadvies uitbrengt, steekt hij nog eenmaal de hand uit naar de ARP. Hij wil praten

vu-Magazine 10 (1981 )5 (mei)

met het Centraal Comité. Wanneer de ARP bereid is om één district alsnog af te staan aan een christen-democraat, is hij bereid om in andere districten op te roepen de AR-kandidaten te steunen. Langdurig wordt tussen Centraal Comité en Staalman beraadslaagd, maar het ARP-antwoord is ten slotte een weigering. ^ Voor Kuyper werd dat een ramp, want toen achtten de christen-democraten zich vrij. Enkele districten gingen verloren voor de ARP, — niet veel — maar net genoeg om Kuyper een nederlaag te bezorgen. Het was de knak in Kuypers politieke carrière, die hij nooit goed teboven is gekomen. Feitelijk gaat het vanaf dat moment bergafwaarts met zijn invloed. Het heeft er alle schijn van dat Kuyper onderschat heeft wat een afstoten van Straalman tot gevolg zou kunnen hebben, anders had hij zich er wellicht intensiever mee bemoeid. In feite was het niet Kuyper die Staalman de partij uitgooide, maar het uit Kuyper-vereerders bestaande partijkader (het Prov. Comité Noord-Holland en ,,de zaal"). Vergeefs zoekt men naar een striemend betoog van Kuyper tegen Staalman. Typerend voor de situatie is de prent, die Braakensieck eens tekende van de verhoudingen. Het is niet Kuyper, die zijn kwelgeest Staalman bij de oren vat, maar de —wat betreft kiesrechtuitbreiding conservatievere Lohman — die de kwajongen van tafel verwijdert. „Moet jij je moeder (Kuyper) zoo treiteren? — schaam je voor de gasten." Kuyper die z'n eigen boontjes niet kon doppen? Er moet wat anders aan de hand geweest zijn. Dichter bij de waarheid is waarschijnlijk Elout, die Staalman aanduidde als,,/7efc/7r/'sfen-cfemocratisch geweten van Kuyper". Staalman

zei, wat Kuyper dacht. Ouwerkerk concludeert dat de houding van de meerderheid van het centraal comité in deze zaak jegens de christen-democraten, ,,eerst gehoorzamen, dan praten" tot de breuk heeft geleid. Hij wijt de gang van zaken ook aan het feit dat Kuyper in die tijd geen partijleider was, waardoor de loop der gebeurtenissen vooral door lagere organen werd bepaald. Kuyper zelf had voor Staalman, ondanks alles, juist een zwak. Een beginselvast man, geen vleier, die juist door consequent vast te houden aan het AR-program er in geslaagd was een aanhang te verwerven onder de arbeiders buiten het gereformeerd milieu. Kuypers nooit in vervulling gegane droom had Staalman lokaal in Den Helder verwezenlijkt tussen 1894 en 1901. In de familie Staalman gaat het verhaal dat Kuyper uit eigen zak zelfs bijdroeg aan Staalmans verkiezingscampagne. Een rol van betekenis heeft Staalman na 1905 niet meer gespeeld. Wel lukt het hem in 1918, als het stelsel van de evenredige vertegenwoordiging wordt ingevoerd nog eenmaal voor 'n periode van vier jaar 'n zetel met zijn Christen Democratische Partij te behalen. Maar hoewel hij 'n wippositie innam (de coalitie van katholieken, antirevolutionairen en christelijk historischen steunde op 50 van de 100 zetels) heeft hij daarvan geen opzienbarend gebruik gemaakt. Staalman overleed in 1938. Ouwerkerk eindigde z'n scriptie met de volgende waardering: ,,Zijn optreden was principieel, misschien (..) te star, maar in ieder geval was hij een politicus, die streed voor wat hij als zijn overtuiging zag, en dat is een waardering, die niet voor alle politici zal zijn weggelegd.'' u

staalmans optreden in de Tweede Kamer Jhr. De Savomin Lohman (tot Staalman): „Moet jij je moeder zoo treiteren? - Schaam je voor de gasten!" De Gastvrouw Kuyper: „ K o m , lieve Broeder, het best is te doen alsof je 't niet hoort." TALMA: „Nietwaar, oom, dan ben ik toch zoeter."

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen