VU Magazine 1983 - pagina 31

1985 Frank R.Boddendijk In een gangbare politicologische ttieorie wordt tiet politieke get>euren beschouwd als een zichzelf regulerend systeem van gedragingen. De uitkomsten van het politieke spel worden beschouwd als enerzijds een gevolg van op de politici door de burgers uitgeoefende druk-bij voorbeeld bij de laatste verkiezingen- en anderzijds als oorzaak van nieuwe steun en/of eisen van de burgers, bij voorbeeld bij de komende verkiezingen. Aan deze theorie zitten twee aspecten waar ik nog wat dieper op in wil gaan. In de eerste plaats wordtin een dergelijke theorie stilzwijgend aangenomen dat elk menselijk gedrag het gevolg is van externe oorzaken, dat het gedrag van u en mij geconditioneerd is ofwel dat wij, afhankelijk van de door anderen gestelde condities, volgens eenzelfde patroon reageren. Zo ongeveer als het hondje van Paylov dat altijd moest watertanden wanneer Pavlov hem zijn bak met hapklare brokken voorzette. Toen Pavlov er toe over ging om voorde maaltijd een etensbel te luiden duurde het niet lang of de hond ging reeds watertanden bij het horen van de etensbel. En wat voor het gedrag van honden, ratten en andere proefkonijnen gold, dat zou ook voor het menselijk gedrag moeten gelden. Op bepaalde prikkels volgt nu eenmaal, aldus de theorie, een bepaald gedrag. En ik denk dat met deze theorie véél van het menselijk gedrag beschreven kan worden: Wanneer je auto vanwege

vu-Magazine 12 (1983) 1 Januari 1983

fout parkeren is weggesleept, rij je de volgende keer wel een extra blokje en een hoop andere dingen doe je nu eenmaal omdat het zo hoort, omdat je zonder datje het wist, geconditioneerd bent. Je betaaltje belasting en houdt rechts in het verkeer; en wanneer je in je achteruitkijkspiegel een politieauto ziet naderen, houd je vanzelf snelheid in. Vooroudere mensen sta je op in tram en bus tot je ontdekt datje zelf al aardig oud begint te worden; en je bent beleefd tegen je baas wanneer hij of een van zijn hielelikkers in de buurt is. En je trapt even hard mee naar beneden, tenzij je daar zelf zit; maar dan heb je nog altijd de buitenlanders om naar te trappen. Kortom, wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe. Een tweede interessant aspect aan deze theorie is gelegen in de informatie die in de kern van het politiek systeem bij de besluitvormers binnen komt over de steun én de eisen die de burgers verlenen dan wel stellen, om maar te zwijgen over de informatie uit en over andere systemen. Al die informatie bij elkaar kan het gevaar van een overload of overdosering en daarmee van verstopping van het politiek systeem met zich mee brengen. Tenzij er tijdig maatregelen genomen zijn om al deze tonnen aan informatie door te lichten op relevante gegevens. Volgens de theorie van het politiek systeem beschikken besluitvormers over ,,gate-keepers", sluiswachters die aan de grenzen van de kern van het politiek systeem binnen-

komende informatie filteren en bundelen zodat bij voorbeeld een president in zijn postvakje voorspoedeisende zaken de kern van de informatie in één alinea ziet samengeperst Op deze manier overleefden en overleven de Nixon 's, Reagan 's en Van Agt's de informatie-overload, terwijl de arme topambtenaren en andere politici die elk weekend tassen met informatie moeten doorworstelen het niet verder hebben gebracht dan sluiswachter van het Binnenhof Het merkwaardige van deze theorie is overigens wel dat ze, hoewel ontwikkeld in ons Vrije Westen, en bedoeld om het politieke gedrag van vrije burgers in demokratische staten te schetsen, de mens toch schetst als een gevangene van zijn omgeving, van willekeurig welke Grote Broer die iedereen en alles ziet. En nu kun je erover twisten of de Grote Broer inderdaad iedereen ziet op elk moment. Maar zolang je zodanig geconditioneerd bentdatje ervan overtuigd bent dat het lichtje aan de ijskast uitgaat wanneer je de deur dichtdoeten dat Grote Broer je ziet of althans kan zien, dan is het totaal onbelangrijk geworden of Grote Broer in werkelijkheid ooit kijkt. Sterker nog, dan doet het er niet eens toe of hij al dan niet bestaat. De toekomstvisie van George Orwell, zoals beschreven in zijn roman ,, 1984", is niet erg aanlokkelijk. Een centraal geleide staat — gesymboliseerd door Grote Broer die middels een soort telescherm dat in geen enkele

woning afwerkplaats ontbreekt de mens informeert én bespioneert — achten wij in de regel slechts mogelijk in verhalen en achter het ijzeren gordijn. En toch ontwikkelen we theorieën waarmee we zeggen de werkelijkheid te beschrijven, ja zelfs te verklaren, theorieën waarmee welke Grote Broer dan ook ons in zijn macht kan houden. En wie weet, misschien bestaat bij ons die Grote Broer reeds, al was het slechts in de ontkenning van zijn bestaan (maar dat is dialectiek en voert ons voorditmomentte ver). Toch ben ik het niet oneens met de conclusie van Ben van Kaam in het vorige nummer van dit blad dat,,1984" ofwel ,, Grote Broer" niet kan bestaan; althans niet voor eeuwig. Elke centraal geleide staat waarin burgers onder strenge controle staan, staat of valt bij het corps van controleurs die bij hun werk weer gecontroleerd moeten worden door andere controleurs etc. Maar wie controleert het meest selecte gezelschap van controleurs? Grote Broerheeftdaarinderdaad de tijd niet voor. Kortom, ,,1984"bestaat slechts bij de gratie van het geloof in de controle. En zolang wij geloven dat we geconditioneerd kunnen worden om in die controle te geloven kan ,,1984" voort blijven bestaan. Maar zodra wij beseffen dat mens zijn meer is dan geconditioneerd gedrag, dat mens-zijn betekent zélf te denken en zélf te doen, kan de vicieuze cirkel van controlerende controleurs doorbroken worden. Met de herontdekking van de vrije wil is de hoeksteen van 1984 ondermijnd en ligt 1984 achter ons. Gelukkig nieuwjaar, gelukkig 1985. (En toen zei mijn zoontje, ja maar het wordt toch pas 1983; en daar heeft hij weer gelijk in.)

29

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen