VU Magazine 1983 - pagina 102

J. Sider: Ricti Ctiristians In an Age of Hungeren de Bissctioppelljke Vastenbrief 1983: Sober Leven. De tweede weg houdt voorts in dat men de veelvuldig in de economische leerboeken gebruikte veronderstelling van de „onbegrensde" menselijke behoeften moet laten vallen. Maar wanneer men de menselijke behoeften, die nu eenmaal met het fysiek en psychisch functioneren van de mens gegeven zijn, duidelijk onderscheidt van de begeerten of verlangens, die in feite cultureel bepaalde Interpretaties van die menselijke behoeften zijn, dan kan dit mijns inziens zonder enig bezwaar gebeuren. De handhaving van deze veronderstelling — in haar logische consequenties doordracht — houdt immers in feite in dat de „hele wereld voor één (enkel) individu nog te klein zou zijn", zoals Goudzwaard in Evangelisch Commentaar onlangs terecht opmerkte. Deze afwijzing van de veronderstelling dat de menselijke behoeften onbegrensd zijn, wordt trouwens ook gedeeld door economen als H. M. de Lange (zie: ,,De Economie van het Genoeg", in Economisch Statistischie Berictiten, 21 oktober 1981) en J. Tinbergen (zie: Economie en waarde). Kortom: men zou in landen met een hoge welstand, zoals het onze, voortaan niet meer moeten kiezen voor een economie van de groei, maar voor een economie van het genoeg of van dezorg. Hierdoor kan men zich in deze landen immers weer de vrijheid verschaffen om de arbeid te humaniseren. En bovendien ken men zich dan ook weer de vrijheid verschaffen om de natuur te ontzien en te behouden, schaarse grondstoffen en brandstoffen te sparen, enz. Vermoedelijk is dit alles alleen mogelijk als binnen een land al te grote (inkomens)verschillen verdwijnen, bij voorbeeld door middel van de invoering van zowel een minimum- als een maximuminkomen per gezin of huishouden. Dit staat uiteraard haaks op allerlei voorstellen die tegenwoordig in Nederland worden gedaan om met behulp van grotere inkomensverschillen de economische groei weer te stimuleren. Het is niet beslist noodzakelijk, maar uiteraard wel veel gemakkelijker wanneer alle landen, die een hoge welstand hebben bereikt, gelijktijdig zouden kiezen voor een economie van het genoeg. Maar zelfs wanneer een klein land als het onze dit alleen zou willen doen, kan toch met het buitenland op tal van terreinen effectief worden geconcurreerd, mits men in Nederland maar bereid is genoegen te nemen

92

met een lagere beloning, in geld gemeten, dan in het buitenland. Men kan in een open volkshuishouding zoals die van Nederland immers alleen afzien van bepaalde, technisch mogelijke verhogingen van de arbeidsproduktiviteit — ten einde bij voorbeeld zinvolle arbeidsplaatsen te behouden ofte creëren — zolang de Nederlandse producenten hierdoor niet uit de markt worden geprijsd. Een keuze voor ,,de tweede weg" maakt het mogelijk reeds op korte termijn te beginnen met een drastische herverdeling van de beschikbare hoeveelheid werk, waardoor niet alleen een verdere groei van de werkloosheid wordt voorkomen, maar ook de circa een miljoen mensen die momenteel in Nederland zonder werk zijn, weer in het produktieproces kunnen worden ingeschakeld. Deze herverdeling van de beschikbare hoeveelheid werk heeft uiteraard tot gevolg dat ook de financiële tekorten van de overheid verminderen. De som van de betalingen die de overheid moet verrichten in de vorm van allerlei sociale uitkeringen daalt dan immers veel meer dan de afname van de opbrengst uit de belastingen op inkomen, ten gevolge van de verkorting van de gemiddelde arbeidstijd. Bovendien kan men reeds op korte termijn beginnen met de humanisering van de arbeid, hetgeen doorgaans alleen mogelijk is wanneer de produktiviteit van de arbeid ook kan worden verlaagd, alsmede de hiermee samenhangende geldelijke beloning. Een keuze voor de tweede weg maakt tiet tevens mogelijk op iets langere termijn de uitstoot te verminderen van arbeid uit tiet produktieproces ten gevolge van een te snelle omschakeling van ,,arbeidsintensieve" op,,kapitaalintensieve" produktleprocessen. Dit kan bij voorbeeld gebeuren door de verplichte werkgeversbijdragen voor de sociale verzekeringen, die nu veelal gerelateerd zijn aan de som van de uitbetaalde lonen en salarissen, geleidelijk af te schaffen en in het vervolg te financieren via een verhoging van de vennootschapsbelasting en/of de belasting op de toegevoegde waarde van de bedrijven. Of, zoals B. Goudzwaard in Economie en Schaarste heeft voor-

Aantasting van het natuurlijke milieu is in feite een vorm van kapitaalvernietiging, die tot op heden als kostenpost buiten beschouwing bleef.

gesteld, door de omzetting van lonen en salarissen boven het minimumloon in winstaandelen, waardoor een daling van de omzet van een bedrijf niet automatisch tot gevolg heeft dat er mensen moeten worden ontslagen. Goudzwaard verbindt hieraan terecht de voorwaarde dat de werknemers dan ook op de een of andere manier medebeslissingsrecht in hun bedrijf moeten krijgen. Een combinatie van genoemde voorstellen is uiteraard ook mogelijk en verdient misschien zelfs de voorkeur. Een keuze voor de tweede weg maakt het uiteraard ook mogelijk de enorme verspilling van schaarse grondstoffen en brandstoffen, die nu eenmaal voortvloeit uit een economie van de groei, te vermijden en — In het kader van een economie van het genoeg of van de zorg — te zoeken naar milieuvriendelijke produktleprocessen, gebaseerd op hergebruik van grondstoffen, besparing van energie, zuivering van afval, beperking van lawaai en duurzaamheid van de vervaardigde produkten. Bovenstaand betoog over de vele voorstellen die momenteel worden gedaan om de fundamentele problemen van de schaarste op te lossen kort samenvattend, meen ik dat vele landen met een hoge welstand, zoals Nederland, zich momenteel bevinden op een kruispunt van wegen. Deze landen moeten kiezen uit twee wegen die niet gelijktijdig kunnen worden bewandeld — bij voorbeeld door te kiezen voor een zogenaamde selectieve economische groei — omdat dit in de praktijk vrijwel altijd betekent dat de groei dan gaat ten koste van de selectiviteit, zoals Goudzwaard in Economie en Waarde terecht stelde. Anders gezegd: men kan geen twee heren — groei en selectiviteit — gelijktijdig dienen. De ene weg, die momenteel in vele voorstellen en plannen sterk wordt aanbevolen, is de weg van een economie van de groei. Deze weg is weliswaar breed en betrekkelijk gemakkelijk begaanbaar, maar loopt naar mijn overtuiging uiteindelijk toch dood. De andere weg, die slechts in weinig voorstellen en plannen wordt aanbevolen, is de weg van een economie van het genoeg of van de zorg. Deze weg is helaas smal en moeilijk begaanbaar, maar biedt naar mijn overtuiging wel een reële mogelijkheid om voor de fundamentele problemen van de schaarste een ethisch verantwoorde oplossing te zoeken, dat is een oplossing die recht doet aan de menselijke verantwoordelijkheid tegenover God, de medemensen en de natuur.

vu-Magazine 12(1983) 3 maart 1983

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen