VU Magazine 1984 - pagina 45

pese rijksdeel van Nederland, beschermd worden, aldus Mussert. Inderdaad sloten protestantse jongeren zich aan bij de NSB: zo konden zij protesteren tegen het beleid van de regering-Colijn. Toch kwamen uit de kerken twee soorten protest tegen de zinsneden uit Musserts programma. Zendelingen en missionarissen vreesden inperking van hun bekeringsaktiviteiten in den vreemde. Om deze kritiek te ondervangen, legde Mussert in een latere druk het recht van zending en missie vast. Een tweede protest richtte zich ertegen dat Mussert de godsdienst onder het kop\e,,Kuituur" had gerangschikt. Mussert beantwoordde deze kritiek niet rechtstreeks, maar wel haalde hij in 1934 steeds meer christenen in de partij, die hij de vrije hand gaf om het christelijk karakter van de NSB te bewijzen. Verder was er nog argwaan van kerkelijke zijde tegen een zinsnede in ,,Het Programma" die sprak van onderdrukking van leerstellingen die de eenheid van hetvolk verstoorden. Bedoelde Mussert daarmee ook de kerken? Deze kwestie is nooit door Mussert opgehelderd. Maar hoe het ook zij: „Hoe sterker de aanvallen van de kerken op de NSB werden, des te meer werd door de NSB het christelijk kar.akter van die beweging benadrukt", stelt Ridderbos. Mussert of Moskou Jan Ridderbos: ,,AI te gemakkelijk gaan wij ervanuit dat de Centrumpartij een uitgekiende, eenduidige ideologie heeft. Ook van de NSB denken we dat. Maar de waarheid is veeleer dat Mussert de mensen om hem heen hun gang liet gaan..Zo zaten in het begin veel neo-hegelianen in de partij, intellektuelen die een staatsabsolutisme nastreefden. In die tijd stond juist deze groep als bij uitstek anti-semitisch bekend, door het optreden van hun voorman, de hoogleraar Bolland". Mussert vroeg iemand uit deze kring, Van Lunteren, een staatsleer voor de NSB te schrijven. Zijn brochure verscheen in januari 1933. Ridderbos: ,,Verrassend is dat de uitkomst van Van Lunterens arbeid vrij was van antijoodse smet. Uitdrukkelijk werd zelfs verklaard: „ Wij imiteren niet het Dultsche Nationaal-Soclalisme. We zijn bij voorbeeld niet antisemitisch''. Toch kwam in het najaar van 1936 de Gereformeerde synode juist op grond van deze staatsleer tot haar veroordeling van de NSB. Zij vond de staatsvergoddelijking van Hegel in strijd met de leer van de kerk. De synode was ook

vu-Magazine 13(1984) 1 januari 1984

drs. Jan Ridderbos

bang voor toestanden als in Duitsland, ook al heeft de NSB jarenlang beweerd dat zij het, mocht ze aan de macht komen, anders en veel beter zou doen dan de partij van Hitler". Een jaar tevoren, in 1935, had Mussert al een Raad voor Kerkelijke Aangelegenheden opgericht in zijn pogingen de kerken voor zich te winnen. Veel christenen waren hier gevoelig voor, aldus Ridderbos, omdat de NSB zich in deze Raad sterk richtte op de be-

GROEN VAN PRINSTERER DRKUyPEREN MUSSERT

Groen, Kuyper en Mussert, samengebracht op het omslag van een NSB-brochure uit 1942. Het werkje is opgedragen aan Mussert: „Den belijder van het atlerchristelijkst geloof, dat in offeren en dienen zijn hoogste uiting vindt en den uitvoerder van Bitderdijk's, Groen's en Kuyper's idealen"

Strijding van het,,rode gevaar": marxisme en communisme. Niet de democratische partijen, maar alleen het nationaal-socialisme of fascisme was in staat het voor kerk en staat verderf lijke communisme te vernietigen, stelde Mussert. Het sukses van zo'n benadering was bij voorbaat verzekerd. Dat was al gebleken in het najaar van 1933, toen de overheid ambtenaren verbood lid van de NSB te zijn. Groot brengt ,,Volk en Vaderland" kort daarna een openingsartikel: een honderdtal Gereformeerde en Hervormde predikanten, onder wie de latere hoogleraren Van Niftrik en Rasker, protesteert in een open brief tegen deze overheidsmaatregel: hoe kón het dat de regering wel de NSB verbood, maar niet de socialistische SDAP, die niet oranje gezind en vaderiandslievend was, in tegenstelling tot de NSB en die het volk besmette met gevaarlijke rode ideeën? Waarom werd bij betogingen de nationale driekleur verboden terwijl de rode vanen vrijuit bntrold mochten worden? De SDAP was toch eigenlijk veel gevaarlijker dan de NSB, zo was de teneur van deze open brief. Dit thema was volgens Ridderbos zeer geliefd in de jaren dertig. Communisme en socialisme waren minstens even erg als nationaal-socialisme en fascisme. Het liefst schoor men ze over één kam, zoals in de brochure van Smeenk, bestuurder van een christelijke vakbond, over de houding die de vakbonden moesten aannemen tegenover de NSB. Zo werd de NSB dus door veel christenen ervaren als een nationale beweging tegen het marxisme, en daarom zo kwalijk nog niet. In deze tijd speelde het anti-semitisme nog steeds geen belangrijke rol in de NSB. Buiten die partij waren er wel verrassende uitingen, ook uit onverdachte hoek. In mei 1933 vond in het Concertgebouw te Amsterdam een bijeenkomst plaats uit protest tegen het nazi-bewind in Duitsland. Eén van de sprekers: dominee Buskes. Fel trekt hij in zijn toespraak van leer tegen de terreur in Duitsland. Vooral socialisten en pacifisten worden vervolgd, zo betoogt hij. Ook joden zijn het slachtoffer van Hitlers bewind, meldt hij afkeurend, maar, zo erkent Buskes, dat neemt niet weg dat de aanwezigheid van het joodse volk temidden van andere volkeren inderdaad een zwaar probleem vormX. Germaans heldenbloed Ridderbos: ,,Het verzet van de kerken tegen de fascistische staatsleer van de NSB had een averechtse werking.

31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen