VU Magazine 1986 - pagina 430

Een schedelboring in 1528. 'Zonder I verdoving', verl meldt het onderschrift

Door röntgenstralen kan een beeld gevormd worden van de anatomie van de hersenen. Een groot nadeel van die methode is dat op de röntgenfoto vrijwel alleen het bot (de schedel dus) te zien is, omdat het zachte weefsel röntgenstralen doorlaat en alleen het dichtste weefsel (het bot) de stralen absorbeert en op de gevoelige plaat vastlegt. Door het inbrengen van contrastvloeistof kunnen sommige delen van het weefsel een hogere dichtheid krijgen waardoor de röntgenfoto aan informatieve waarde wint. Door de ontwikkeling van de computer-tomografie werd het mogelijk de hersenen zelf in beeld te brengen. Het principe van deze scanner is dat via een veelvoud aan röntgenfoto's vanuit verschillende hoeken een zo compleet mogelijk beeld van de hersenen kan worden opgebouwd. Van een röntgenstraal wordt op 80 plaatsen de intensiteit gemeten en dit proces wordt 180 keer herhaald zodat 14.400 metingen ontstaan. Deze worden met behulp van een computer verwerkt tot een matrix van 80 bij 80 cellen waarop de betreffende doorsnede van de hersenen staat afgebeeld. Dankzij de recent ontwikkelde kernspinresonantie (ook wel Nucleair Magnetic Imaging genoemd) kan men nog meer informatie over de hersenen verkrijgen. Verschil met de scan is dat hiervoor geen röntgenstralen nodig zijn (men werkt met een magnetisch veld waardoor positief geladen deeltjes van het atoom zich op een bepaalde manier gaan gedragen). Maar ook hier worden de hersenen in 'plakjes' zichtbaar gemaakt. Door samenvoeging van die gegevens kan een totaalbeeld ontstaan.

en voor de hand liggende vraag is waartoe de aldus verzamelde gegevens moeten dienen. Omdat nog zo weinig over de werking van de hersenen bekend is en de mens altijd op zoek is naar vergroting van kennis, zo kan een verklaring luiden. Helaas kunnen de gevolgen van die meerdere kennis wel eens onbedoeld en onvoorzien minder positief zijn dan aanvankelijk de bedoeling was. Dat laat bijvoorbeeld de geschiedenis zien van diegenen die leden aan een hersenafwijking. Tot 1800 bleven gedragsgestoorden bij hun familie. Alleen de werkelijk hopeloze gevallen werden opgenomen in ziekenhuizen of dolhuizen. De oorzaak van de stoornis hing volgens de medische wetenschap van die tijd samen met stoornissen in de hersenen. De toen gangbare methoden van aderlating en kruidentherapie werden ook in deze gevallen toegepast. Soms met resultaat overigens, al kan men zich afvragen of de aandacht die de patiënt aldus kreeg eigenlijk niet belangrijker was voor het genezingsproces... Na die tijd sluit men 'krankzinnigen' steeds vaker op in inrichtingen. De bedoeling was niet alleen opsluiting, doch ook een therapeutische behandeling. Maar die laatste bleef al te vaak afwezig. Intussen begonnen medici zich te buigen over de oorzaken der krankzinnigheid, en deze vond men, meeroeiend met de stroom der natuurwetenschappen, in de hersenen. Als men maar eenmaal zou weten wat de gedragstoornis veroorzaakte, kon deze vrij eenvoudig worden opgelost. De Duitse arts Kraepelin stelde rond de eeuwwisseling dat elke gedragsafwijking een lichamelijke (hersen)afwijking als oorzaak heeft. Vandaag de dag interpreteren wij deze analyse negatief, omdat gedragsstoornissen nu worden gezien als het resultaat van invloeden die op ons inwerken, maar in die tijd betekende een dergelijk uitgangspunt dat krankzinnigheid los werd gemaakt van opvattingen over 'schuld en boete'. Er was immers een biologische verklaring voor de ziekte, een verklaring die moralisten de wapens uit handen nam. Door een lichamelijke reden aan te wijzen als oorzaak voor krankzinnigheid, kon het niet anders of het onderzoek en de therapie bewogen zich ook op dit vlak. Alle vormen van afwijkend gedrag werden echter op een hoop gegooid: naast de 'echte' krankzinnigen dus ook de zwakzinnigen en de epi-

E

380

leptici. Deze laatste groepen hadden soms baat bij een op natuurwetenschappelijke leest geschoeide therapie, maar dat gold lang niet voor alle gedragsgestoorden. Voor echte hopeloze gevallen ging men over op de psychochirurgie. De bedoeling daarvan is het aanbrengen van gericht letsel in de hersenen dat als doel heeft gedragsverandering bij de patiënt teweeg te brengen.

Een schematisch overzicht van de hersengroottes W verschillende diersoorten en de mens. Ondanks deze verschillen i\ ken de structuren erg op elkaar

de persoonlijkheid. Bij een aantal patiënten bleek de operatie geresulteerd te hebben in vervlakking van het gevoelsleven, ongeïnteresseerdheid en apathie. Moniz, die in 1949 de Nobelprijs won, werd enkele jaren later door een van zijn patiënten vermoord. De operatie slaagde blijkbaar niet bij iedereen... Dat de psychochirurgie in een kwaad daglicht staat is gezien dit voorbeeld niet zo verwonderlijk. Toch blijken de meeste patiënten vooruitgegaan te zijn na de ingreep, of althans niet slechter geworden. Ook vandaag de dag wordt deze methode nog toegepast; in Nederland worden ongeveer zeven mensen per jaar op deze wijze behandeld. Daarbij wordt wel de grootst mogelijke voorzichtigheid in acht genomen. Uitgangspunt blijft, hoe moeilijk dat ook is na te gaan, de vrije keuze van de patiënt. Dat impliceert dat bij 'criminelen' de ingreep nooit zal worden verricht. Bij pedofielen die meerdere malen met justitie in aanraking zijn gekomen, werd die vraag namelijk wel eens opgeworpen. Daarbij deed zich dan nog een ander probleem voor: de cultuurgebondenheid van het veroordeelde gedrag. Men kan zich dan afvragen of er niet eveneens sprake is van zuiver wetenschappelijke interesse in mensen met seksuele 'afwijkingen'. De techniek bij psychochirurgie wordt uiteraard steeds verfijnder. In het oude Babyion werden blijkens opgravingen al gaatjes in schedels geboord. Moniz opende de schedel om daaruit enkele kernen te verwijderen. Een andere methode, die vooral in de Verenigde Staten populair was, bestond uit het doorboren van de oogkas van de patiënt met een scherppuntig ijshamertje om zo de daarachter liggende hersenen te beschadigen. Door de hedendaagse analyse-methoden als röntgenstralen en het EEG is het veel eenvoudiger te bepalen waar de beschadigingen moeten worden aangebracht. Op diverse plaatsen worden naaldjes in het hoofd gestoken waarna met kleine stroomstootjes hersenweefsel rond de electrodepunt wordt vernietigd. In een speciale Zweedse postzegelserie over Nobelprijswinnaars, Psychochirurgie heeft altijd sterk tot de verbeelding gesprowerd deze zegel gemaakt ter ere van R.Sperry. Aardig is te zien hoe men de linker hersenhelft met de taal in verband brengt, en de rechken en dat is ook geen wonder, gezien het angstaanjagende ter met - in dit geval - muziek en ruimte karakter ervan. In het boek en de film One flew over the cuckoo's nest, dat zich afspeelt in een psychiatrische inrichting, wordt de lastige hoofdpersoon gedwongen zich aan lobotokracht het hoofd binnenkwamen, dat zij een tastbare indruk mie te onderwerpen, waarna hij zo meegaand wordt als een achterlieten, alsof een gravure werd gemaakt in een wastalammetje. En de Nederlandse popgroep Golden Earring geblet. Het is natuurlijk duidelijk dat dit beeld niet klopt, maar bruikte ditzelfde thema in een van haar videoclips: een man een precieze beschrijving van de werking van het geheugen met een seksuele afwijking wordt na de operatie vervormd is tot nu toe onmogelijk gebleken. Het vermoeden bestaat tot een a-seksueel mens. Men verwacht dat psychochirurgie dat bij het leerproces een biochemisch proces zorgt voor een in de toekomst steeds minder vaak zal voorkomen dankzij veranderde signaaloverdracht, waardoor later een herinnede ontwikkeling van nieuwe behandelwijzen die eenzelfde ring kan worden opgeroepen. Uit onderzoek bleek echter resultaat mogelijk maken. Te denken valt aan het toedienen dat die herinnering via een electroconvulsieve schok, waarvan medicijnen (psychofarmaca), psychotherapie en neurobij electrische stroom door de hersenen wordt gestuurd kan psychologische behandelingen. worden uitgewist. Maar dat gold niet voor informatie die al en van de meest interessante, maar tegelijkertijd ook langere tijd in de hersenen was opgeslagen. Bij de vorming meest ingewikkelde onderzoeken op het gebied van van dit zogenoemde lange-termijn geheugen spelen de neude hersenen is dat van het geheugen. Aristoteles was rotransmitters een grote rol. Bij de overdracht van de ene van mening dat de waarnemingen van de zintuigen met zo'n zenuw naar de andere is de aanmaak van eiwitten bijvoor-

E

ver psychochirurgie is nogal wat te doen (geweest) omdat het maar de vraag is in hoeverre onherstelbare beschadingen mogen worden toegebracht in een orgaan dat van zulk wezenlijk belang is voor de persoonlijkheid van de mens. In de eerste fase van de psychochirurgie, rond 1940, ondergingen tienduizenden patiënten een operatie die bekend is geworden onder de naam lobotomie, ingevoerd door de Portugese psychiater Egas Moniz. Bij de operatie worden de vezelverbindingen tussen de frontaalkwabben en de daarachter gelegen hersendelen doorgesneden. Via deze methode moesten mensen worden verlost van ondragelijke angsten of depressies. Een van de minder plezierige bij-effecten was echter dat de persoonlijkheid van de patiënt vaak ingrijpend veranderde. In de frontaalkwabben vinden namelijk processen plaats die te maken hebben met

O

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1986

CHIMPANSEE CEREBRUM

VU-MAGAZINE ^ NOVEMBER 1986

381

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen