VU Magazine 1986 - pagina 440

W

ie weet hebben Rome en de Spaanse overheid op dat moment al ingezien, wat, hoe groot en hoe gevaarlijk de politieke en godsdienstige uitwerking van de drukpers was. De komst van het gedrukte woord betekende immers een ingrijpende verandering in het 'informatie-patroon' van die tijd, dat nog vrijwel geheel op middeleeuwse leest geschoeid was. Tot de tweede helft van de vijftiende eeuw bestond de samenleving voor het merendeel uit 'horigen' die hun instructies met betrekking tot alle terreinen des levens kregen van de enkele 'mondigen', veelal de kerkelijke autoriteiten en de door hen 'gestuurde' wereldlijke leiders. Boeken waren er al wel, maar dan in de vorm van onhanteerbare, handgeschreven folianten die in kloosters en kerken aan kettingen lagen. De drukpers bracht het geschreven woord in principe binnen ieders bereik. Men was daardoor niet langer afhankelijk van de waarheid, zoals die door zegslieden van hogerhand verwoord en geïnterpreteerd werd. Men zocht het — met een boekje in een hoekje — voortaan zelf wel uit. (Voor een bredere uitwerking van dit onderwerp zij verwezen naar Luther en de media door Ben van Kaam in VU-magazine, november 1983). Het humanisme, dat juist in de zestiende eeuw haar opmars begon, heeft die individualiserende uitwerking van de uitvinding der boekdrukkunst nog eens extra versterkt. Deze stroming baseerde zich op de bestudering van de klassieken, en stimuleerde de ontplooiing en de onafhankelijkheid van het individu in hoge mate. Het humanisme verschafte zo het psychologisch fundament voor de kerkhervorming, waarin immers ook de zelfstandigheid en de directe, persoonlijke relatie tot God, zonder tussenkomst van allerhande kerkelijke middelaren, centraal stond. In dat licht wordt duidelijk hoe humanisme en boekdrukkunst konden samengaan en voedsel gaven aan de belangwekkende politieke en godsdienstige omwentelingen, die zich in de zestiende eeuw voltrokken.

R

ond 1475 werd de eerste drukpers in de noordelijke Nederlanden in werking gesteld. Dat was in Utrecht. Een eeuw later zouden ongeveer veertig plaatsen in ons land één of meer boekdrukkerijen herbergen. De vraag naar boeken moet dus groot zijn geweest. Want ook de drukkers uit die tijd waren eerder kooplieden die de markt kenden, dan idealisten die meenden een boodschap te moeten uitdragen. Het merendeel der drukkers legde alles op de pers dat geld in de buidel zou kunnen brengen. En dat kon, al naar gelang de plaats en de politieke situatie van dat moment, variëren van devote rooms-getinte en zelfs fel pro-katholieke werkjes tot verboden, ketterse geschriften, al riskeerden zij met dat laatste niet zelden hun leven. Tragisch is in dit geval het lot van Harmon

390

Het begon in Utrecht met een allereerste drukpers. Maar al spoedig bleek de kaart van Nederland bespikkeld met plaatsen waar boekdrukkers — vaak meerdere per plaats — hun vak uitoefenden. Uit de met een zwarte stip aangegeven plaatsen is werk in de tentoonstelling aanwezig. Schinckel, een Delftse schoolmeester, ment in protestantse handen verkerende wiens liefde voor het katholieke kerklied Holland geen behoefte was, liep hij ook met hem bracht tot het drukkersvak. Aanvanzijn produktie van protestantse geschriften kelijk verkocht hij gezangboeken en gaf achter z'n geluk aan: een voorraadje van de ook opdrachten om die te drukken. In 1563 door hem gedrukte, verboden boeken lag begon hij zelf het drukkersvak uit te oefenog in zijn kelder toen Alva de Spaanse nen. heerschappij in de noordelijke Nederlanden herstelde. Met de terechtstelling van Als eerste proeve van bekwaamheid rolden Schinckel zat de schrik onder de drukkers twee plakkaten van zijn pers, gevolgd door er meteen weer goed in... twee wetenschappelijke werken en twee felle, pro-roomse geschriften. Een onverdachte katholiek dus. In het jaar van de r was, zoals de Haagse tentoonstellingsbeeldenstorm (1566) publiceerde hij zijn lecatalogus terecht opmerkt, tussen 1500 venswerk, een ambitieus, katholiek gezanen 540 weinig sprake van een dapper ongenboek. Maar zijn liefde voor dat werk dernemerschap, althans in economisch ophad hem kennelijk verblind voor de gerinzicht. Boekdrukkers beperkten zich tot de ge afzetmogelijkheden voor dit boek. Het produktie van werken waarvan de afzet geliedboek vond geen kopers en Schinckel garandeerd leek en hadden weinig scrupuging bijna failliet. Uit arremoede zette hij les om, als het zo uitkwam, geschriften ten zich tot het drukken van hervormingsge- behoeve van verschillende kampen op de zinde werken. Want daar was wel vraag pers te leggen. Daarbij dient echter wel benaar. dacht, dat men vaak dankzij het drukken van pro-katholieke werken, het vak kon Zo drukte hij — het bloed kruipt waar het niet gaan kan — de psalmen van Petrus Da- " blijven uitoefenen. theen. En ook de Heidelbergse CathechisDe produktie in die jaren omvatte vooral mus , de Bekentenisse of Beleijdenisse des devote boekjes, meestal verlucht met fraaie Gheloofs en de Corte Belijdinghe des Ghehoutsneden, studieboeken, met name in de loofs — zonder uitzondering streng verboplaatsen waar zich de latijnse scholen beden geschriften — vermenigvuldigde hij vonden, wetenschappelijk werken, veelal met grote ijver. op medisch gebied, maar ook pauselijke bullen, almanakken, 'statuten', waarin de Harman Schinckel was niet de eerste noch rechten en privileges van een bepaalde de enige boekdrukker die alles drukte dat stad, streek of provincie stonden vermeld, geld opbracht. Maar hem bracht dit geringe en 'evaluacies', boekjes waarin ten behoeve onderscheidingsvermogen in 1568 op het van Hollands kooplieden de waarde der schavot. Zoals eerst met zijn katholieke gezangenboek, waaraan in het op dat mo- binnen en buitenlandse munten waren op-

E

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1986

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen