VU Magazine 1986 - pagina 465

Karl Mannheim's actuele maatschappij-analyse

Het ongeneeslijke optimisme van een tweevoudige réfugié f

Gert J, P e e l e n

W

at heeft een socioloog, en bovendien één die al veertig jaar dood is, ons vandaag de dag nog te zeggen? Niet veel, zo is men reeds op voorhand geneigd te antwoorden. Want de sociologie geniet al lang niet meer de populariteit die dat vakgebied eind jaren zestig, begin zeventig genoot. En voor een deel heeft de sociologie dat aan zichzelf te wijten. De maatschappelijke therapieën die bevlogen, meest radicale wereldhervormers nog geen twintig jaar terug ontwikkelden, hebben gefaald; het fiasco van de verzorgingsstaat, dat zich in onze tijd aftekent, is daarvan slechts één enkel voorbeeld. En wat de sociologie nog het meest wordt aangewreven is, dat men de oorzaken, nóch de gevolgen daarvan heeft voorzien. Wat zou een al in 1947 overleden, sociaal-wetenschappelijk denker dan nog kunnen bijdragen aan de oplossing van de immense economische en culturele crisis die wij vandaag de dag, en wereldwijd, doormaken? Sowieso is slechts een zeer gering aantal sociaal-wetenschappelijke denkers in staat ge-

VU-MAGAZINE - DECEMBER 1986

School heeft hij nooit gemaakt, actueel is hij niettemin: de socioloog en filosoof Karl Mannheim (1893-1947). Zijn denken draagt de diepe sporen van de tragische ontwikkelingen die de Europese beschaving in de eerste helft van onze eeuw doormaakte. Cultuurpessimist is hij desondanks nooit geworden. Integendeel. De crisis was voor hem een uitdaging. Zijn maatschappij-analyse en therapie kunnen, ook vandaag nog, goede diensten bewijzen. Een portret van Mannheim en een gesprek met zijn biograaf, prof. dr. H.E.S. Woldring.

bleken met hun gedachtengoed de eeuwen te trotseren en een zekere graad van geestelijke onsterfelijkheid deelachtig te worden. Zo zijn de namen van bijvoorbeeld Durkheim, Marx (vaker als econoom dan als socioloog beschouwd overigens) en Max Weber ook buiten de geëikte sociologenkringen, nog wel bekend gebleven. De meeste anderen schoven in de loop der tijd roemloos uit het gezichtsveld; hun namen en bibliografische wapenfeiten vindt men nog slechts in sociologische handboeken met een beperkte oplage. Niettemin is dat in sommige gevallen spijtig. Het geldt bijvoorbeeld voor Karl Mannheim, een denker van groot kaliber, wiens turbulente levensloop hem aanleiding gaf tot een scherpe analyse van de Europese cultuur van zijn tijd, en van wat daarin ten diepste fout zat. Die tijd, met name de periode tussen de twee wereldoorlogen, is op essentiële punten vergelijkbaar met het tijdvak waarin wij nu leven. Een nadere kennismaking met Mannheim brengt vooral daarom een déja-uu-eilect teweeg; zijn denken blijkt plots weer verrassend actueel. En het is te danken aan zijn biograaf, Henk Woldring, dat dit denken uitgerekend nu weer boven water komt. Prof.dr. H.E.S. Woldring, socioloog en filo-

soof en sinds kort hoogleraar in 'Levensbeschouwing en politieke filosofie' aan de VU, schreef een lijvige studie over Karl Mannheim, die eind november, in Nederland èn de Verenigde Staten, verschijnt onder de titel Karl Mannheim; The Development of his Thought. annheim, in 1893 in Hongarije geboren en van joodse afkomst, draagt in zijn denken de diepe sporen van de tragische ontwikkeling die de Europese beschaving sedertdien gedoemd was door te maken. Een ontworteld mens bovendien - tot tweemaal toe réfugié - op wie het predikaat 'eeuwige emigrant' meer dan op wie ook van toepassing is. Juist in dat licht is zijn bepaald niet ongefundeerd - optimisme opmerkelijk: ondanks hetgeen hij in zijn persoonlijke leven doormaakte kan men hem in zijn werk nergens op enigerlei vorm van cultuurpessimisme betrappen. De problemen van een ernstig beschadigde cultuur betekenden voor hem geen einde, maar een uitdaging tot een nieuw begin. En zélfs na de tweede wereldoorlog zag hij kans om in de Westerse cultuur een zekere vooruitgang te bespeuren. De eerste wereldoorlog maakte diepe indruk op hem. Die wereldbrand betekende

M

411

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen