VU Magazine 1988 - pagina 195

Generalkommissar Schmidt krijgt bij een NSB-tentoonstelling, medio '43, tekst en uitleg van Max Blokzijl (links): 'Onder het gedrukte bevindt zich het noodige, dat overbodig of zelfs schadelijk is, vooral gezien van het begrip der nieuwe volksgemeenschap uit.'

DE T I J D MEDEDEELING Door dezen deelen wij onzen geachten lezers mede, dat het dagblad De Tijd voorloopig niet zal verschijnen. De Directie van de N.V. De Tijd

kranten namen een abonnement op een andere krant. Belangrijker voor de bezetter was dat de pers overzichtelijker werd en dus makkelijker te controleren en te sturen.

V

anaf het midden van 1943 begon langzamerhand duidelijk te worden dat Duitsland de oorlog niet zou winnen. De reactie van de bezetters was een verharding van het regime: politiestandrecht, een harde vervolging van het verzet, razzia's enzovoorts. Voor de pers veranderde er niet veel. Het beleid dat vanaf midden 1941 was gevoerd, werd voortgezet. Na Dolle Dinsdag, 5 september 1944, was er van een beleid eigenlijk geen sprake meer. De Duitsers wilden redden wat er nog te redden viel en dat eiste al hun aandacht op. Kranten die waren blijven verschijnen, voelden aankomen dat zij het na de bevrijding wel eens moeilijk zouden kunnen krijgen. Veel stelden de kranten trouwens niet meer voor. De papierschaarste en ook de rantsoenering van gas en elektriciteit dwongen kranten steeds minder vaak te verschijnen - soms nog maar één keer per week - en op een veel kleiner formaat. Tijdens de laatste maanden voor de bevrijding verschenen de kranten op elke papiersoort waarop men toevallig de hand had weten te leggen. Soms verschenen kranten op groen papier en soms was het formaat niet groter dan 13 bij 18 centimeter. Veel kranten slaagden er helemaal niet meer in te verschijnen. VU-MAGAZINE—MEI 1988

Intussen maakte de illegale pers zich op het roer over te nemen. Afspraken bestonden zelfs - tussen bijvoorbeeld Trouw en De Standaard, De Waarheid en het Algemeen Handelsblad - over de overname van de installaties. Zo kon het gebeuren dat een groep medewerkers van Het Parool de persen van De Telegraaf bewaakte - op verzoek van de Telegraaf-directie! - om een eventuele vernietiging van de persen door de SS te voorkomen. Het liep echter anders. Weinig illegale bladen kregen na de oorlog een voet aan de grond, veel legale bladen konden gewoon doorgaan. Er ging weliswaar een Commissie voor de Perszuivering aan het werk, maar de forse straffen die deze commissie soms uitdeelde, werden in bijna alle gevallen door een Raad van Beroep veranderd in veel mildere straffen. Aan het begin van de jaren vijftig verschilde het beeld van de pers nauwelijks van dat van de pers voor de oorlog. Pas in de jaren zestig zouden er zich ingrijpende veranderingen gaan voordoen.

V

os heeft zich niet gewaagd aan een analyse van de inhoud van de kranten tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat zou een veel te omvangrijke onderneming geweest zijn, schrijft hij in zijn inleiding. Niet alleen zouden letterlijk alle kranten onderzocht moeten worden - want geen enkele krant is representatief voor een groep andere kranten - maar ook zou elke krant in haar geheel onderzocht moeten

D N9

1389

OU titel il Men)m^

worden; ook kruiswoordraadsels of advertenties stonden immers onder controle van de bezetter. Het boek van Vos beschrijft vooral de handel en wandel van de krantendirecties, de autoriteiten en de organisaties. Welke weerslag hun optreden had in de krant - en daar gaat het toch eigenlijk om - blijft daardoor wat in het vage, ondanks de vele voorbeelden die Vos geeft. Vos' conclusie is er niet minder duidelijk om. De bezetter heeft van het begin tot het eind van de oorlog de beschikking gehad over een persapparaat dat deed wat er van hem verwacht werd: de pers stelde zich 'loyaal' op, zij accepteerde de steeds striktere verplichtingen en beperkingen, zij protesteerde niet tegen de aanstelling van de redacteuren en directeuren van de verlangde signatuur. Deze medewerking werd weliswaar niet van harte en niet uit overtuiging verleend, maar van verzet van betekenis is gedurende de hele 5

Blanco journalistenpas uit 1943.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen