VU Magazine 1988 - pagina 332

tot het kabinet-Den Uyl, dringt zich op. De tegenstellingen worden op de spits gedreven, de sfeer is vaak grimmig en zoals de PvdA c.s. in '72 de strijd aanbonden tegen de in hun ogen conservatieve krachten binnen de andere partijen, zo verenigt rechts zich in 1888 tegen de liberale machtshebbers. Abraham Kuyper draagt in 1888 het vaandel en qua persoonlijkheid lijkt hij wel op de vaandeldrager van '72 Den Uyl: ze zijn beiden bevlogen, visionair en polariserend.

Nederlandse leeuw

^gg^j

T

erug naar 1888. Er wordt een electoraal akkoord gesloten tussen antirevolutionairen en ^ ^ •• j j • 1 1 katholieken: bij stemming in de ten strijde voor de eigen school. tweede termijn gaan in elk district De schoolwet van de liberale minis- de stemmen naar de meest kansrijke ter Kappeyne van de Coppello confessionele kandidaat. Zo scherp (1878) doet de strijd verder op- is de strijd tegen de liberalen dat anlaaien. De positie van de openbare tirevolutionaire kiezers in het Friese school wordt door deze wet nog eens Schoterland de socialist Domela versterkt door haar hogere financië- Nieuwenhuis steunen om de liberale le steun te verlenen. En bovendien kandidaat te dwarsbomen. De bundeling van krachten heeft succes: katholieken en antirevolutionairen behalen samen 54 van de 100 zetels. Het was de bedoeling van Kuyper geweest om met een gemeenschappelijk program van rechts de verkiezingen in te gaan, maar dat was niet gelukt: de katholieken in de Kamer zijn nog geen eenheid - ondanks de bemoeienissen van hun leider, Schaepman - en hebben zelfs niet eens een gezamenlijk manifest. Het wordt het toezicht op alle scholen kabinet is dus niet van de absolute uitgebreid, waardoor niet alleen de steun van de beide Kamerclubs veropenbare scholen tot striktere neuzekerd. Wel zijn vooraanstaande potraliteit worden gedwongen, maar litici van rechts, zoals Kuyper en de ook de oprichting van 'echte' bijbeide leiders der 'fracties'. De Sazondere scholen wordt gestimuleerd. vornin Lohman en Schaepman, Het komt zelfs tot een buiten-parle- door formateur Mackay in de samentaire actie. 305.000 protestanten menstelling van het kabinet gekend. en 164.000 katholieken tekenen het zogenaamde Volkspetitionnement, dat op 3 augustus 1878 op paleis De vorming van het eerste coalitieHet Loo aan Koning Willem III kabinet is een ouverture geweest van wordt aangeboden, met het verzoek: een eeuw lang vrijwel onafgebroken "plaats, Sire, onder zulk een wets- politiek samenspel van katholieken voordracht Uw koninklijke handtee- en ARP, maar juist omdat het in kening nooit". Alhoewel de koning 1888 hun eerste keer is, klinken entoch tekent, heeft de actie tot gevolg kele dissonanten. Op de eerste dat katholieken en antirevolutionai- plaats is de animo om minister te worden niet erg groot: na een tijdren vanaf nu samen optrekken. perk van liberale dominantie kunDe verkiezingsstrijd in 1888 draait nen de confessionelen weinig bekwaom één brandende kwestie: vóór of me kandidaat-ministers naar voren tegen de bijzondere school. Polarisa- schuiven. Bovendien is men nogal tie is troef en een vergelijking met de huiverig om de Kamer "van haar verkiezingen van 1972, die leidden bruikbaarste elementen te beroo-

Schaepman (links) bruikbaar, gevaarlijk dreigt te woren Kuyper, terwijl de den...", trekken ook de katholieken

Abraham Kuyper draagt in 1888 het vaandel, en qua persoonlijkheid lijkt hij wel op de vaandeldrager van 1972: Den Uyl.

10

ven". Daar komt nog bij dat weinigen zich openlijk bij de nieuwe koers durven aan te sluiten; men kan bijvoorbeeld rekenen op een vrijwel geheel vijandige pers. Toch lukt het Mackay na drie weken formeren - dat vond de liberale oppositie al rijkelijk lang! - om vier antirevolutionairen, twee katholieken en twee partijlozen bereid te vinden het land te gaan besturen. De belangrijkste wetgevende arbeid verricht het kabinet in 1889. In mei van dat jaar wordt de wet van minister Ruijs van Beerenbroek aangenomen die maatregelen in het vooruitzicht stelt tegen de lange werktijden van kinderen en vrouwen en de instelling van de arbeidsinspectie regelt. In september wordt de schoolwet van minister Mackay aangenomen, het piece de resistance van het kabinet en eigenlijk de reden van zijn bestaan. In deze wet wordt voor het eerst een (weliswaar beperkte) financiële vergoeding voor de bijzondere scholen aangekondigd. Hoewel het een principiële kentering in de schoolstrijd betekent, is de wet nogal gematigd: Mackay wil ook steun van liberalen voor zijn wet omdat hij pacificatie op onderwijsgebied nastreeft. In de gegeven omstandigheden zou een radicaler en polariserend persoon als Kuyper niet zo veel bereikt hebben.

D

e laatste anderhalfjaar van het bestaan van het kabinet-Mackay zijn aanmerkelijk minder succesvol verlopen. Begin 1890 verwerpt een liberale meerderheid in de Eerste Kamer de begroting van de AR-minister van koloniën Keuchenius en hij treedt af; zijn plaats in de ministersploeg wordt overgenomen door De Savornin Lohman. Kuyper is het met deze gang van zaken niet eens ~ hij had liever gezien dat het hele kabinet met Keuchenius was opgestapt - en de verwijdering tussen Kuyper en Lohman begint. De coalitie komt scherp onder druk te staan als de katholieke minister van oorlog, Bergansius, zijn nieuwe legerwet lanceert. De katholieke Kamerclub verzet zich hevig tegen de persoonlijke dienstplicht die deel uitmaakt van het wetsontwerp van haar partijgenoot. De zeer conservatieve katholieke burgerij (vooral in Brabant) is mordicus tegen een aanVU-MAGAZINE—SEPTEMBER 1988

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen