VU Magazine 1989 - pagina 155

Tolhoek: "Ik ben blij te kunnen zeggen dat ik als kernfysicus nooit aan iets militairs gewerkt heb. Gelukkig bestond daartoe in Nederland ook weinig aanleiding. In Amerika en Engeland was de situatie anders dan bij ons. Daar werden de gevoelens binnen organisaties van dit soort wetenschappelijke onderzoekers, zoals de Federation of American Scientists, mede gevoed door het slechte geweten van kernfysici die wél aan de ontwikkeling van kernwapens hadden meegewerkt. Door een goede, aanvankelijk alleen nog schriftelijke communicatie, is die terughoudendheid ook overgewaaid naar wetenschappers in ons land."

W

at hier, én elders in de Westerse wereld, nmiddels wél in hevige mate toesloeg was het Koude-Oorlogdenken. Tolhoek,

in die tijd al sterk betrokken bij het Verbond voor Wetenscliappelijke Onderzoel<ers (VWO) kan erover meepraten. "In dat verbond zaten ook wel communisten, dan wel mensen die anderszins sympathie hadden voor de Sovjet-Unie. Daarover zijn tal van conflicten geweest binnen het VWO. Tot breuken heeft het nooit geleid, omdat de vereniging de nadruk vooral bleef leggen op haar karakter als niet-partijgebonden organisatie van wetenschappers; communisten en links-liberalen konden zich daardoor in gelijke mate geaccepteerd voelen." Begin jaren vijftig verbleef Tolhoek enige tijd als wetenschappelijk onderzoeker in Amerika. Hij schrok er van de heksenjacht die daar inmiddels was geopend op hele, halve en vermeende communisten. Daar leerde hij de betekenis van het begrip fellow traveller kennen, en de gemakkelijke wijze waarop men - 'wie niet vóór ons is, is immers tégen ons' - als zodanig werd bestempeld. Tolhoek: "Tijdens mijn verblijf werd een China-specialist van de universiteit waar ik werkte, Onderonsje tussen (van links gedegradeerd vanwege mogelijk linkse sympanaar rechts) de thieën; een in mijn ogen heel gewone, brave Britse filosoof wetenschapper die, omdat hij China goed kende, Bertrand Russell, de Russische uitspraken deed die niet iedereen welgevallig vliegtuigbouwer waren." A.N. Tupoiev, en Ook Tolhoek huldigde aanvankelijk de opvatting A.V. Topchiev, lid van de Academie dat Amerika het beloofde land was voor wetenvan schappers in het algemeen, en fysici in het bijWetenschappen in zonder. "Ik ging erheen, omdat de wetenschapde Sovjet-Unie, pelijke laboratoria in Europa erg onder de oorlog tijdens de hadden geleden. Er waren weinig faciliteiten. En Pugwashconferentie, 1962, ook het aantal leerstoelen was betrekkelijk gein Londen. ring. Dat was in de Verenigde Staten anders. Wat cynisch zou je kunnen zeggen dat niemand zoveel voor de Amerikaanse fysica heeft gedaan, als Adolf Hitler. Dankzij de Tweede Wereldoorlog verschoof in dat opzicht het zwaartepunt van Europa naar Amerika. Denk maar aan al die getalenteerde fysici - onder wie bijvoorbeeld Albert Einstein - die daarheen uitweken." "Ik heb, in die beginjaren vijftig, wel eens overwogen naar de Verenigde Staten te emigreren. Al snel zag ik daarvan af. De koude-ooriogmentaliteit in Amerika speelde daarbij zeker een rol. Maar ook anderszins vond ik het geestelijk klimaat in Amerika te benauwend; er heerste een potentieel anti-intellectuele stemming. Onder intellectuelen kon je er prima verkeren; daarbuiten heette je al gauw een egg-head. Gelukkig was omstreeks 1960 de positie van de fysica in Europa in hoge mate hersteld, al is de verhouding tussen Amerika en óns continent door de oorlog in dat opzicht wel blijvend veranderd." Atoombom op

1

maart 1954 is voor Tolhoek en tal van andere fysici over de gehele wereld, een memorabele datum: Amerika test op die dag de eerste H-bom. Het is een mijlpaal in de ontwikkeling van thermo-nucleaire wapens, die, naast een zeker ontzag, een golf van onrust teweegbrengt

VU-MAGAZINE—APRIL 1989

21

Hiroshima en de gevolgen: 'probleem gesteld dat de militaire toepassingen van de wetenschap menselijke ellende op ongekende schaal kan veroorzaken.' Foto's ANP

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen