VU Magazine 1989 - pagina 255

Deze export van fundamentele natuurwetenschappelijke kennis naar de derde wereld schept een vervreemdend beeld: hoogtheoretisch I I iterst frustrerend. Want onderzoek te midden van verpaupeI I boeiend is de persoon van ring. Toch was de theoretische spe\ ^ Abdus Salam in tal van op- cialisatie van het centrum Salams bewuste keuze. "We kunnen ons niet zichten. Hij werd in 1926 geboren te Jhang, veroorloven het na te laten," zei hij dat nu in Pakistan ligt. Dat hij in onlangs in het Amerikaanse weten1946 in Cambridge terecht kwam, schapsblad The Scientist, zich met was een zaak van bizar geluk. Een het woordje 'we' uitdrukkelijk assoIndiaas politicus had vijf studiebeur- ciërend met de wereld van zijn zen in het leven geroepen met geld jeugd. "Als wij in de minder ontwikdat ingezameld was voor de strijd in kelde wereld onze eigen cultuur en de zojuist beëindigde oorlog. Salam beschaving willen verdedigen en werd als eerste en enige uitgezon- waardig in de eenentwintigste eeuw den. Want toen de initiatiefnemer willen leven, dan mogen we de ontkort daarop stierf werd het project wikkeling in de theoretische fysica afgebroken. Het werd het begin van niet missen. Natuurkunde is bij uiteen grote wetenschappelijke carriè- stek de wetenschap die welvaart schept. Als een natie welvarend wil re. zijn moet zij kennis verwerven in zoZijn curriculum vitae bevat een vele wel zuivere als toegepaste wetenpagina's tellende opsomming van schap", aldus Salam. prijzen (twintig stuks) en eredocto- "Om de een of andere reden denkt raten (vijfendertig), waartussen de men tegenwoordig dat de derde weNobelprijs van 1979 slechts na enig reld zich in leven kan houden met speurwerk is terug te vinden. Een de wetenschappelijke resultaten van gelauwerd man. En kennelijk een anderen. Dat denkbeeld heeft ons beetje ijdel. beroofd van mannen en vrouwen die Het kan worden gezien als een ver- wisten van de fundamenten van hun phchting aan zijn oorsprong en aan vak, mensen die onmisbaar zijn bij het buitengewone toeval dat hem het oplossen van de wetenschappenaar een Britse universiteit bracht, lijke problemen die onvermijdelijk tijdens de toepassing aan het licht komen. Mensen die als een vraagbaak optreden."

toesturen. Daarna praten we wel weer eens verder." Klik. Tuut... tuut...tuut.

noorden en ondervoeding en armoede in het zuiden.

O

ndanks zijn Cambridge-opleiding bleef de islamiet Abdus Salam every inch een man - zij het een vooraanstaande uit de derde wereld. Nog vóór zijn proefschrift helemaal af was, keerde hij terug naar Pakistan om als hoogleraar natuurkunde het onderzoek aldaar te leiden. De omstandigheden waren bar. Zijn dichtstbijzijnde collega zat in Bombay, 1600 kilometer verderop. Vakhteratuur en tijdschriften waren schaars. Hoe overtuigend Salam het belang van zuivere westerse wetenschap voor de ontwikkeling ook predikt, de culturele weerstand daartegen in de landen zelf lijkt een aanzienlijke barrière. Salam noemt vijf ontwikkelingslanden die volgens hem voldoende aandacht aan zuivere wetenschap en technologie geven: China, Zuid-Korea, Argentinië, Brazilië en

'Kennis is niet gebonden aan cultuur. Westerse wetenschap is gelijk aan oosterse wetenschap.'

In India heeft zijn opvatting succes. Wetenschappers die zich bedreven hadden betoond in theoretisch onderzoek, wisten - toen zich nieuwe toepassingen van biotechnologie aandienden - in korte tijd spectaculaire verbeteringen in de voedseldat Salam in 1964 in Italië het Inter- voorziening aan te brengen. Fundanational Centre for Theoretical Phy- menteel onderzoek heeft in India de sics stichtte. Het is een plaats waar ontvankelijkheid voor nieuwe ontstudenten uit ontwikkelde en onder- wikkelingen vergroot. ontwikkelde landen zij aan zij natuurkundig onderzoek kunnen ver- Toegepaste wetenschappen zoals gerichten. Jaarlijks 'verwerkt' het cen- neeskunde en biotechnologie zijn trum 2500 wetenschappers. Ieder volgens Salam overlevingswetenvan hen volgt er tijdens zijn studie schappen. Alleen dat is niet genoeg: driemaal een stage om er met de "De zuivere wetenschap van vanmeest recente ontwikkelingen kennis daag is de technologie van morgen." te maken. De wetenschap die er Salam signaleert een teveel aan funwordt bedreven staat ver af van damentele wetenschap in de rijke iedere toepassing: deeltjesfysica, wereld en een tekort daaraan in de kernfysica en vaste-stoffysica. Geen arme wereld. Volgens hem is dat voor de hand liggende onderwerpen zelfs de oorzaak van zeer uiteenlovoor studenten uit derde-wereldlan- pende vormen van ellende: angst voor nucleaire vernietiging in het den. 32

é

me er van bewust dat ik me impopulair maak met dit standpunt." Salams mening hieromtrent is omstreden. Kennis en geloof kunnen elkaar wel degelijk bijten, is de overtuiging die in de moslimwereld groeiend is. De huidige wetenschap is doordrongen van westerse normenen waarden. Om een Islamitische wetenschap tot stand te brengen moet eerst die westerse culturele bepaaldheid ontdekt en uitgebannen worden. Om dit standpunt te verdedigen proberen de fundamentalisten hun argumenten te ontlenen aan de Koran. Omdat de Profeet niet tegen het vermeerderen van kennis was, kost dat de fundamentalisten enige moeite. Het zijn daarom vooral de uitkomsten van wetenschappelijk onderzoek die geacht worden in strijd te zijn met het geloof. Nieuwe antropogenetische mogelijkheden bijvoorbeeld, zijn in strijd met de gepredikte gelijkheid, terwijl moderne opvattin\ gen over het ontstaan van het heelal,

lijnrecht staan tegenover het fundamentalistische scheppingsgeloof. Dat de Koran uitsluitend in abstracte termen over de Schepping spreekt, vormt daarbij nauwelijks een belemmering. In hun afschuw van theorieën over een oerknal, nemen sommige fundamentalisten dan nog Uever het geloof in een zevendaagse schepping van de orthodoxe christenen over. Ook herontdekken zij nu de middeleeuwse islamitische geleerden, die een veel belangrijker rol speelden dan men tot voor kort wilde aannemen. Hun door de Koran geïnspireerde wetenschapsbeoefening, strekt moderne islamieten tot voorbeeld. Sommigen ijveren zelfs voor een terugkeer van klassieke Arabische wetenschappen als alchemie en astrologie.

rickshaw-n](ïtx% keerden zich tegen de onverschilligheid van een dergelijk wetenschaps- en technologiebeleid. De enorme investeringen in onderzoek, vonden zij, moesten ook hén ten goede komen. Ook in Iran is fel verzet gerezen tegen westerse technologie. Van de weeromstuit werden in dit land zelfs de technieken van het, in het westen nog slechts in het verborgene bedreven, martelen in alle openheid tot wetenschap verheven.

Intussen reist Salam de wereld af om geld bijeen te brengen voor uitbreiding van zijn instituut. Het moet een Derde Wereld Academie van Wetenschappen worden. Salam lonkt speciaal naar de Unesco, de VN-organisatie die zich bezighoudt met onderwijs, wetenschap en cultuur. etenschap moet niet, als Deze organisatie kampt met ingrijbetrof het een scheepsla- pende reorganisaties sinds de Verding voedselpakketten, in enigde Staten hun bijdrage minimaalle willekeur over een ontwikke- liseerden. lingsland worden uitgestort, zonder Salam wil de Unesco, waarvan hij rekening te houden met de autoch- adviseur is, in tweeën splitsen. Eén tone normen en waarden. Dit besef deel moet zich bezighouden met Foto ANP begint ook te ontwaken onder brede grensverleggende wetenschap, zoals lagen van de derde-wereldbevolking. de studie naar de aardatmosfeer. Dit Zo leidde het kernenergieprogram- deel mag van Salam in Parijs blijven ma van de Pakistaanse president Zia resideren. Het andere deel concenul-Haqq tot felle protesten. Zelfs treert zich op grensverleggende educatie: "Dit moet een operatie worden van het type 'Triest', opgezet in Italië rondom het International Centre for Theoretical Physics en nauw verbonden met dergelijke centra in ontwikkelingslanden." Op Salams verlanglijstje voor de uitbreiding van dit centrum staat onder meer een synchrotron; een apparaat Archimedes, Buys Ballot, Carnot, Doppler, Einstein... Wetenschapvoor het versnellen van elementaire pers wier namen werden verbonden aan een wet, stelling of theorie, deeltjes. Verder wil Salam zich naast ontlenen - zelfs al is dat posthuum - daaraan meer aanzien en volfysica, gaan toeleggen op moleculaidoening dan een staatsman die een straat naar zich vernoemd weet, re biologie, informatica, ruimteeen sporter die een record op zijn naam bracht, of een soldaat die een vaart, en glasvezeltechniek. onderscheiding wegens betoonde heldhaftigheid krijgt opgespeld. Of de VN-organisatie zich zal laten Mijlpalen in de wetenschap - zo lijkt het - hebben eeuwigheidswaarstrikken voor het ideaal van deze de, of wekken in elk geval die indruk. Nobelprijswinnaar is onzeker. FysiOok Abdus Salam behoort tot dat legioen der honorabelen, al verca, informatica en ruimtevaart woroverde hij die eer niet voor zichzelf alleen. Zijn naam is vereeuwigd in den niet door ieder even vanzelfcombinatie met die van een collega: het Weinberg-Salammodel Ook is sprekend als basis gezien voor ontzijn naam blijvend verbonden aan één van de belangrijkste natuurwikkelingssamenwerking. Tegenover kundige theorieën van deze eeuw, het Glashow-Weinberg-Salammodel, het idee dat ontwikkelingslanden meestal kortweg aangeduid als 'het standaardmodel'. In dit model met deze wetenschappen de econozijn twee natuurkrachten - de elektrische en de zwakke kracht - in mische kracht kunnen verwerven één wiskundige beschrijving samengevoegd. In 1979 kreeg Salam voor voor het verdedigen van de eigen zijn bijdrage aan deze theorie de Nobelprijs. De 'unificatie' van alle cultuur, staat de angst dat de wesdeeltjes en krachten, waaraan dit standaardmodel heeft bijgedragen, terse wetenschappen juist die culvormt het belangrijkste streven van de twintigste-eeuwse natuurkuntuur zullen aantasten. Salams ideaal de. D is omstreden. D

W

Salamen het standaardmodel

India - stuk voor stuk niet-islamitische landen. Een interessant gegeven dat de vraag oproept, of er enig verband bestaat tussen Salams wetenschapsopvatting en zijn geloof. Voor hemzelf staat dat verband niet in het teken van een tegenstrijdigheid. "De Heilige Profeet benadrukt dat het najagen van kennis en wetenschap een plicht is voor elke moslim." Kennis is in zijn visie objectief en niet gebonden aan cultuur. Westerse wetenschap is gelijk aan oosterse wetenschap. En bovendien acht Salam de fundamentalistische stromingen in sommige islamitische landen in strijd met de zuivere leer, "Ik ben VU-MAGAZINE—JUNi 1989

VU-MAGAZINE—JUNI 1989

33

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen