VU Magazine 1989 - pagina 429

verspelen van materiële verworvenheden en uit benauwdheid voor de Almachtige Publieke Opinie houdt men de rijen gesloten. Een saai rollenspel waarin de verbale vorm hoogtij viert." Ditmaal koos hij er voor de rijen niet gesloten te houden. "Een aantal wetenschappers maakt er zijn beroep van de maatschappij vol te strooien met deskundige desinformatie", hield hij zijn gehoor voor in de Lutherse kerk aan het Amsterdamse Spui. "Natuurkundigen zijn grenzeloos arrogant daar waar het gaat om het belang van het vak en de presentatie naar de buitenwereld. Hier kent de hoogmoed van ons heren fysici vaak geen beperkingen." Door maatschappelijke adoratie opgezweept, gedragen natuurkundigen zich, volgens Lagendijk, dikwijls heel aanmatigend. De opmars van de techniek in het dagelijks leven wordt voorgesteld als verworvenheid van de natuurwetenschap en onafgebroken gepresenteerd als aanduiding voor het belang van fundamenteel onderzoek. En dat fundamentele onderzoek zelf wordt met een aureool gekroond op een manier die volgens Lagendijk veel weg heeft van verafgoding. De natuurwetenschap krijgt trekjes van een nieuwe godsdienst: fysici als de ridders op zoek naar de theorie die alles verklaart. Filosofisch amateurisme, vindt Lagendijk.

N

ogal vinnig en met gevoel voor retoriek, trekt hij van leer tegen deze eigendunk. Het nut van de natuurkunde wordt iedereen door de strot geduwd, terwijl de toepasbaarheid ervan op korte termijn heel dubieus is. Volgens Lagendijk zit er tussen fundamenteel onderzoek en praktische toepassing altijd minstens twintig jaar. Onzin dus, dat er altijd wordt gepraat over de mogelijke toepassingen van het onderhavige onderzoek en dat het belang daaraan wordt afgemeten. "De leek is snel onder de indruk van technische staaltjes. Van deze gevoeligheid profiteert de wetenschapper en voorlichter, ook als de impressie is verkregen met een technologisch hoogstandje gebaseerd op de eeuwenoude wetten van Newton. Grootschalige en vaak slecht beVU-MAGAZINE—NOVEMBER 1989

Anders ging het met de ontdekking van supergeleiding bij hoge temperatuur. Chang stuurde een brief, mede ondertekend door de captains of industry naar de regering, met een verzoek om steun voor het nationale onderzoeksprogramma dat toen werd opgetuigd. Lagendijk bekritiseert hoe daarbij werd geschermd met toepassingen: "Men werd verleid met magnetische treinen en goedkope energie. De supergeleidende hemel was in zicht." Volgens Chang is dit zeker niet benadrukt, maar hebben anderen selectief geluisterd. "We hebben vooral gesteld dat het wetenschappelijk interessant was en dat er mogelijk Wat is het weerwoord van de na- grote technologische consequenties tuurkundige gemeenschap op La- zouden zijn. Geen van de ondertekegendijks aanklacht? "Amusante on- naars van de brief heeft geprobeerd zin", reageert dr. K.H. Chang op de om de regering toepassingen aan te oratie. Hij is directeur van de stich- praten. Maar als ik in een opname ting Fundamenteel Onderzoek der voor het NOS-journaal uitgebreid Materie (FOM), een organisatie die uitleg hoe deze vinding de wetenveel natuurkundig onderzoek finan- schappelijke nieuwsgierigheid prikciert. "Lagendijk heeft weinig kaas kelt, en na doorvragen van de jourgegeten van de context waarbinnen nahst toch een mogelijke toepassing de natuurkunde zich afspeelt. Dat hoeft ook niet. Het is niet zijn vak. Zijn verdienste ligt binnen de natuurkunde. Hij is één van de beste fysici die we hebben." De bedenkingen van Lagendijk liegen er niet om: fysici werken mee aan het opzetten van onderzoeksprogramma's onder verkeerde voorwendselen, maken van de gelegenheid gebruik om uiteenlopende werkzaamheden in deze onderzoeksprogramma's onder te brengen en bovendien zijn de onderzoekspro- noem, wordt alleen dit laatste uitgramma's zelf, ook vanuit weten- gezonden. Voor de rest van het verschappelijk oogpunt, weinig zinvol. haal is blijkbaar geen tijd. Wat overheersbare programma's worden opgezet en fysici laten niet na daarbij nadrukkelijk op de 'relevantie' van hun eigen onderzoek te wijzen. Al doende profiteren zij van de snelheid van deze megaprogramma's en kunnen ze hun onderzoek blijven doen met vaak veel geld en ongehinderd door kwaliteitscontrole. Dit soort ontucht komt steeds vaker voor", aldus Lagendijk. De effectiviteit van de toepassingsgerichte programma's trekt hij bovendien in twijfel. "Er zijn legio voorbeelden van zeer belangrijke nieuwe technologieën die nooit ontdekt zouden zijn binnen zulk 'doelgericht' onderzoek."

'Men werd verleid met magnetische treinen en goedkope energie. De supergeleidende hemel was in zicht.'

C

hang verzet zich op alle punten. Geen verkeerde voorwendselen, geen ontucht en geen onzinnig onderzoek. "Onze financiers zijn niet stupide", zegt hij, "Het zou me misschien één keer lukken om een verkeerde voorstelling van zaken te geven. Maar als je het niet kunt waarmaken, kom je jezelf tegen." Chang herinnert aan zijn terughoudende opstelling toen dit voorjaar de koude-kernfusiekoorts uitbrak. "Er werd tijdens een studiedag publiekelijk zware druk op me uitgeoefend om daarvoor geld te vragen. Maar het risico was te groot dat we ons er belachelijk mee zouden maken."

blijft is zo'n verhaal met zweeftreinen." Kortzichtigheid van de media dus? "Wij hebben heel weinig ervaring met de media", reageert Lagendijk. "We zullen dat moeten leren. Maar je kunt van te voren weten dat de aandacht vooral uitgaat naar concrete zaken als toepassingen. Ik kan geen verhaal houden over mijn eigen onderzoek, of er wordt gevraagd naar toepassingen. Blijkbaar is dat veel indrukwekkender en interessanter dan de rest."

D

at er over toepassingen wordt gesproken, vindt Chang op zichzelf niet onjuist. Er mag dan een lange weg lig31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen