VU Magazine 1989 - pagina 473

zelf interpreteert de interpretaties van de historisch betrokkenen voor discutabel houdt. "Wie interpreteert doet een ingreep in de sociale realiteit die hij bestudeert." En hij stelt hier tegenover: "Wie alleen toenmaüge interpretaties beschrijft probeert hiervan af te zien, om de sociale werkelijkheid voor zich te laten spreken." De historische onderzoeker die zijn eigen antwoorden laat prevaleren boven die van de onderzochten, snoert hen als het ware de mond.

de dwangmatigheid opvalt waarmee Elias, telkens weer, er met de haren bijgesleept wordt om het een of andere onderzoek extra cachet te geven. Steevast komen de conclusies er op neer dat wederom de vruchtbaarheid van de civilisatietheorie is aangetoond en dat de resultaten van het onderzoek geheel en al passen in het door Eüas uitgezette kader. Dat werkt vermoeiend.

E

en recent voorbeeld is het boek 'Zorg en de staat' van Ahram de Swaan, hoogleraar ets dergelijks ziet Nijhof bij verzorgingssociologie aan de UvA, Elias gebeuren. Alleen al de titel en de meest begaafde leerling van van het boek, Uber den Prozess Elias. In dat boek wordt het ontder Zivilisation, is zijns inziens de staan en de ontwikkeling van de neerslag van een samenvattende en verzorgingsstaat beschreven. Grof homogeniserende interpretatie van samengevat komt het er op neer dat de onderzoeker. Waar Elias ook de gegoede burgerij bang was dat kijkt, of het nu is naar hoe mensen opstandige armen de openbare orde zich voeden, zich verzorgen of zich zouden verstoren en dat epidemieën ontlasten, overal ziet hij dezelfde voor hun huis geen halt zouden tendens werkzaam: die van een toe- houden. Individuele liefdadigheid nemende civilisatie en zelfdwang. De lost zulke problemen niet op, vanbetekenis die de betrokkenen zelf daar dat er in de loop van de tijd aan hun gedrag geven, wordt tel- nationale, collectieve en dwingende kens door Elias op deze wijze geher- verzorgingsarrangementen opgericht werden. Die arrangementen op het formuleerd. Door zo talloze verschijnselen onder gebied van onderwijs, sociale zekeréén noemer te brengen, wordt het heid en gezondheidszorg vormen de mogelijk een nagenoeg onontkoom- kern van de hedendaagse verzorbare ontwikkelingsgang in de ge- gingsstaat. schiedenis te ontdekken. De geschie- Die ontwikkelingen worden door denis heeft een duidelijk patroon, De Swaan op een overzichtelijke een continuïteit die dankzij het bij- manier beschreven en wat mij bezondere interpretatievermogen van treft is dat ruimschoots voldoende. de historische onderzoeker bloot- Maar hij wil graag conclusies trekgelegd kan worden. Nijhof moet ken, zijn bevindingen inpassen in daar niet zoveel van hebben, met een geschiedtheorie, uiteraard die empirische sociale wetenschap heeft van Elias. Juist op zulke momenten het weinig meer te maken, moppert duiken de homogeniserende interhij. pretaties op die alle subtiliteiten en Wie wel eens artikelen of boeken nuance-verschillen teniet doen. van figuratiesociologen gelezen Een voorbeeld van een schakelaar heeft,, kan zich wellicht de irritatie waarmee de homogenisering tot van Nijhof voorstellen. Als het om stand wordt gebracht is de uitdrukeen enge, dogmatische secte zou king 'doet denken' die De Swaan gaan, kon men de Elias-fanclub om een paar maal hanteert. Zo schrijft die reden links laten liggen. Maar hij: "Wat Elias 'de dwang tot voordat is niet het geval. Van al wat er uitzien en zelfdwang' noemt, doet in de sociale wetenschappen zoal te denken aan de idealen van 'zorg koop is aan richtingen en scholen, is voor de toekomst' en 'fatsoen' die deze misschien wel de interessantse. de negentiende eeuwse filantropen De figuratiesociologen hebben na- de armen en arbeiders van hun tijd melijk een neusje voor originele on- wilden inprenten." Altijd blijkt er derwerpen, ze deinzen niet terug wel ergens een begrip te vinden dat voor het brede historische perspec- 'doet denken' aan een begrip dat tief en schrijven doorgaans in een Elias ook hanteert. Als je het maar iets anders formuleert komt het eiprettig leesbare stijl. Misschien dat daarom des te meer genlijk op hetzelfde neer. Waarmee

I

VU-MAGAZINE—DECEMBER 1989

het gelijk van Elias weer eens is aan- Norbert Elias op zijn negentigste getoond. verjaardag. Sterker nog, eigenlijk waren die ne- Foto Henk Thomas gentiende eeuwse filantropen in zekere zin al aanhangers van Norbert Elias, waren het figuratiesociologen avant la lettre. De Swaan schrijft namelijk dat men destijds al een duidelijk besef had van de steeds verderreikende en hechter wordende interdependentieketens, dat wil zeggen van de toenemende afhankelijkheid van mensen en klassen van elkaar. Dat nu, is typisch de school van Elias. Waar Nijhof zegt dat de historische onderzoeker moet leren kijken met de ogen van de personen die hij onderzoekt, worden negentiende-eeuwers bij De Swaan uitgerust met het vocabulaire van een twintigste-eeuwse onderzoeker, geschoold in de traditie van de figuratiesociologie. Dat lijkt de consequentie van de onvoorwaardelijke trouw aan de theorie van Elias, en misschien wel van iedere fixatie op welke theorie dan ook: bedoeld om het onderzoeksmateriaal te structureren, wordt uiteindelijk een echoput gefabriceerd. De theorie zingt rond, herkent overal haar eigen stem. En van alle kanten weerklinkt de echo. De eentonigheid daarvan valt de theoretici niet eens meer op.D 31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen