VU Magazine 1990 - pagina 203

We zijn er erg gemakkelijk in geworden om nergens meer trots op te zijn. Ik weet niet of het zo erg is, als dat een keer wel gebeurt. We mogen niet chauvinistisch of nationahstisch zijn en Nederland loopt graag voorop in het zichzelf wegcijferen, terwijl er best dingen in ons verleden zijn waar je de aandacht op mag vestigen. Dat met die schepen koloniahsme werd bedreven, dat is een facet van ons verleden waar we ons heus niet voor hoeven schamen. Het was een normaal verschijnsel dat landen in West-Europa de wereld verkenden. Je moet niet alles willen meten met de maatstaven van het heden, want dat levert een verschrikkelijke vertekening op. De Nederlander van toen zag er bepaald geen kwaad in om met die schepen naar Azië te gaan en daar katoen of specerijen te halen. Net zoals de Nederlander van de jaren zeventig er geen kwaad in zag om steeds maar met de auto te blijven rijden. Langzamerhand zien we de kwalijke gevolgen en over vijftig jaar vragen onze nazaten zich misschien af hoe we ooit zo dom konden zijn. In het verleden vond op een gegeven ogenblik ook zo'n kentering plaats en begon men zich af te vragen: mag je de Aziaat wel voor je laten werken? Dat maakt geschiedenis ook interessant: dat ideeën veranderen.

J

e kunt je best nog wel eens opwinden over gebeurtenissen uit het verleden. Maar ik denk dat een historicus zijn gevoel weliswaar niet hoeft uit te schakelen, maar ook niet moet laten prevaleren. Hij moet de verschijnselen analyseren, ordenen en er een verhaal van maken, VU-MAGAZINE—MEI 1990

Prof.dr. J.R. Bruijn (1938) is sinds 1977 hoogleraar zeegeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Leiden. Hij promoveerde in 1970 op 'De admiraliteit in Amsterdam'. Hij is een van de auteurs van 'DutchAsiatic shipping in the 17th and 18th century' (1979-1987, drie delen) was hoofdredacteur van de 'Maritieme Geschiedenis der Nederlanden' (1976-1978, vier delen). Interview; Johan de Koning Foto; Bram de Hollander

het liefst in zo'n vorm dat het voor een algemeen publiek nog leesbaar is. Het is niet meer gebruikelijk dat hij zijn eigen emoties er sterk in legt. Er wordt ook veel minder dan veertig of vijftig jaar geleden onderscheid gemaakt tussen bijvoorbeeld een marxistisch historicus en een kritisch-liberaal. Op het ogenblik hebben we er geen behoefte meer aan vast te stellen of onze voorouders boeven waren of niet. Het begrip boefis natuurlijk heel betrekkelijk geworden. Van Piet Heijn weten we al dat hij een held was, dat hoeven we niet meer te onderzoeken. De trend is nu om te kijken naar de mensen die samen met Piet Heijn bezig waren. Ik werk met twee studenten aan de biografie van een marine-officier. Hij is van lage komaf, klimt op in de Franse tijd en wordt uiteindelijk gouverneur-generaal van West-Indië en minister van marine tijdens de revolutiedagen van 1848. Behalve een paar insiders zal echter niemand de naam van J.C. Rijk nog kennen. Toch vind ik het interessant om zijn carrière op papier te krijgen, want dat geeft inzicht in de periode waar hij in leefde en werkte. Het moeilijke is om van de gewone zeelui iets per-

soonlijks te vinden. Die blijven altijd anoniem. Dan ga je kijken hoe ze als groep behandeld werden. Hoe kwamen de zeelui aan boord? Wat ging er aan de aanmonstering vooraf? Zo kom je op het systeem van ronselen. Dat gebeurde meestal door een soort koppelbazen. Vaak waren dat caféhouders of herbergiers, die makelaars der zeevaart werden genoemd. Een andere bijnaam - ik weet niet waar die vandaan komt - was kat-enhond.

V

aak ontvingen de zeelui niet direct hun gage, maar tekenden ze schuldbekentenissen bij die herbergiers. Die konden verzilverd worden bij de VOC of de marine. De waarde ervan was afhankelijk van factoren als het verloop van de reis. Gedetailleerd onderzoek heeft aangetoond dat die schuldbekentenissen werden opgekocht door vrouwen. Dus vrouwen speelden een grote, zelfstandige,financiëlerol in het havenleven.

niet leuk zijn? Je kon natuurlijk in een storm terechtkomen, maar het aantal schepen dat verging was niet zo heel hoog. Het zeemansleven was best een mooi bestaan. De Batavia gaat straks varen, daar zullen genoeg vrijwilligers voor te vinden zijn. Ik ben benieuwd hoe het zal uitpakken. Dat schip is gemaakt naar de maten van toen, daar zijn weinig of geen concessies aan gedaan. Ik ben bang dat het nog wel eens moeilijk zal kunnen zijn om het schip goed te runnen, omdat de mens van tegenwoordig nu eenmaal diverse centimeters langer is. Dus ik denk dat je daar aan boord wel een helm op mag houden. Bij de bouw van de Amsterdam, die niet echt gaat varen, hebben ze uit praktische enfinanciëleoverwegingen concessies gedaan, door het dek wat hoger te maken. Het is de bedoeling datje daar straks een dek kunt afhuren voor een party. En je kunt nu eenmaal geen party houden als iedereen

'Dat met die schepen kolonialisme werd bedreven, is een facet van ons verleden waar we ons heus niet voor hoeven schamen,' Het zeemansleven was zeker in die tijd niet het slechtste bestaan datje kon treffen. Je had onderdak tijdens de reis en de verzekering datje eten kreeg. En die reizen konden best aardig zijn. Met een man of tien op een koopvaardijschip naar Dantzig - waarom zou dat

voortdurend zijn hoofd stoot. Nee, ik zal zelf niet op de Batavia aanmonsteren. Omdat ik mijn leeftijd tegen heb en het me toch wat riskant en ongemakkelijk lijkt. Waarschijnlijk zou ik steeds tegen een dekbalk aanlopen.

9 25

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen