VU Magazine 1994 - pagina 110

den van bloedcellen in een karakteristieke sikkelvorm. De ziekte kent een recessieve overerving, waardoor mensen die alleen drager van de eigenschap zijn, er weinig of geen last van ondervinden. Alleen kinderen die zowel van vaders als van moeders kant een gen voor sikkelcel-anemie ontvangen, krijgen de ziekte en sterven vaak op j o n ge leeftijd. Indien het sikkelcel-gen slechts van één ouder wordt geërfd, dan blijken zulke dragers van het gen echter een belangrijke weerstand te bezitten tegen de vorm van malaria die wordt veroorzaakt door Plasmodium falciparum. De bescherming tegen dit gevreesde type malaria biedt de bevolking als geheel een grote kans op overleving, zodat het risico op het optreden van de slopende en dodelijke bloedarmoede als het ware voor lief v/ordt genomen. Z o blijkt een groot deel van de Afrikaanse bevolkmg drager van het sikkelcel-gen, terwijl deze eigenschap vrijwel niet meer voorkomt bij de zwarte bevolking van de (malaria-vrije) Verenigde Staten. Dat de sikkelcel-eigenschap daadwerkelijk voor de malariaresistentie verantwoordelijk is, werd in 1954 aangetoond door de Britse onderzoeker A.C. Allison in een experiment dat nu ongetwijfeld op hevige ethische bezwaren zou stuiten. Allison infecteerde in Oeganda dertig proefpersonen met malaria. Van de vijftien dragers van het sikkelcel-gen werden er slechts twee ziek, terwijl van de andere vijftien er maar liefst veertien malariaverschijnselen vertoonden. Het verschijnsel dat sikkelcel-anemie vaker optreedt in gebieden waar malaria een inheemse ziekte is, wordt sindsdien als een schoolvoorbeeld gezien van de manier waarop door natuurlijke selectie genetische aanpassingen ontstaan in populaties. Door op zoek te gaan naar het mechanisme waarop zo'n natuurlijke weerstand is gebaseerd, hopen onderzoekers aangrijpingspunten te vmden voor de ontwikkeling van malariavaccins.

•••••m^

20 v u MAGAZINE MAART 1994

ffw/ffen

Bij het ontwerpen van vaccins maakt men vaak gebruik van de reactie van het immuunsysteem tegen eiwitten die voorkomen op de buitenwand van de parasiet. Voor vrijwel elk stadium van de parasiet zijn zeer specifieke eiwitten op de mantel aanwezig. Veel van de in het verleden ontwikkelde vaccins hebben schipbreuk geleden door de grote flexibiliteit van de Plasmodium-pzicasieten. Zo slagen zij er in om steeds opnieuw net iets afwijkende manteleiwitten te maken. De afweer van gevaccineerde proefpersonen werkt wel tegen het oorspronkelijke eiwit, maar is niet in staat de iets gewijzigde versie te herkennen. De Colombiaanse biochemicus dr. Manuel E. Patarroyo ontwikkelde daarom een vaccin dat gebaseerd is op meerdere (onderdelen van) parasitaire eiwitten. Zijn vaccin bestaat uit een aaneenrijging van vier eiwitsegmenten ('peptiden') uit twee stadia van de Plasmodium falciparumparasiet (drie peptiden van de mantel van de merozoïet en één peptide van de sporozoïet). Het vaccin, voorlopig nog voorzien van de weinig aansprekende naam 'SPf66', werd getest op apen en enkele proefpersonen, en bleek inderdaad enige bescherming te bieden zonder bijwerkingen te veroorzaken. Men is daarom in Zuid-Amerika al zeer snel - volgens sommige experts veel te snel - overgegaan tot het vaccineren van tienduizenden mensen. Uit een gecontroleerde studie in Colombia bleek de gevaccineerde groep voor bijna veertig procent tegen malaria beschermd te worden. Het betreft hier echter een gebied met een relatief lage besmettingsgraad. Het vaccin

wordt daarom nu onder meer getest in Tanzania, in een gebied waar de infectie met malaria veel ernstiger is. O n der zeer strikt gecontroleerde omstandigheden zullen zeshonderd kinderen tussen de een en vijfjaar in de proef worden betrokken. Ook in Gambia, Thailand en de Verenigde Staten worden proeven met het vaccin genomen. De eerste betrou\vbare resultaten van deze onderzoeken worden verwacht tegen het eind van 1994.

••^••^•^

Onethisch

"Het belangrijkste kenmerk van een vaccin is misschien wel de prijs", stelt prof. Meuwissen. Amerikaanse onderzoekers hebben van een immunogeen eiwit, dat in Nijmegen geïdentificeerd is, ook een vaccin ontwikkeld, maar dat ligt voorlopig nog op de plank omdat de verdere ontwikkeling en het in produktie nemen 'te duur' is. "Dit vaccin werkt transmissie-blokkerend. Z o ' n vaccin kan niet rechtstreeks voorkomen dat een patiënt ziek wordt, maar wel de overdracht van de parasiet blokkeren." Bij het vaccin wordt het afweersysteem aangezet tot de produktie van antilichamen, die samen met de gametocyten van de parasiet door de mug kunnen worden opgezogen. De antilichamen voorkomen de ontwikkeling van sporozoïeten van Plasmodium falciparum binnen de maag van de mug. Oorspronkelijke werd het vaccin geproduceerd met behulp van een genetisch gemodificeerd koepokvirus. Uit proeven met muizen en apen bleek het middel inderdaad werkzaam te zijn. Meuwissen: "Het vaccin werd geproduceerd door een levend virus en daar durft niemand aan. O m het vaccin ook bij de mens te kunnen toetsen, zijn er gisten ontwikkeld die het eiwit ook kunnen produceren. N u staat in principe de weg vrij om het produktieproces door middel van gistkweek te vervolmaken, maar dat kost erg veel geld." Meuwissen verwacht dat er zeker een succesvol vaccin zal komen: "Dat is slechts een kwestie van tijd." Het meeste perspectief biedt waarschijnlijk een cocktail van vaccins die inwerkt op een aantal ontwikkelingsstadia van de parasiet. "Het zal samengesteld moeten zijn uit meerdere componenten. Met zo'n vaccin bied je als het ware meerdere vangnetten aan, waardoor de kans erg klein wordt dat de parasiet al die specifieke immuunresponsen v/eet te omzeilen. "Maar zelfs als er een betaalbare vaccin-cocktail komt, kun je die pas grootschalig toepassen als je epidemiologisch weet waar je aan toe bent. Malaria is eigenlijk een spel van evenwichten, waarbij de mens juist dankzij de aanwezigheid van parasieten, bescherming opbouwt. Een malariavaccin zal heel doelgericht en afhankelijk van de lokale situatie moeten worden toegepast. R o e p geen leger niet-immunen op, als je niet kunt garanderen dat malaria in de wat verdere toekomst niet weer de kop opsteekt. Het nieuwe middel is dan erger dan de kwaal. Malaria-overdracht wordt ook bepaald door een evenwicht tussen de mens en het milieu waarin hij leeft. Schept de mens in zijn leefmilieu meer broedplaatsen bijvoorbeeld doordat er migranten het gebied binnentrekken en er bossen omgevormd worden tot akkers dan komen er meer muggen en wordt het bestaande evenwicht verstoord. Z o kan de lokale intensiteit van de transmissie vergroot worden. Dat maakt malaria ook tot iets fascinerends waarop je niet snel raakt uitgekeken. Aan de andere kant moetje wel blijven beseffen waarvoor je dit werk nu eigenlijk doet. Malaria is in veel landen

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen