VU Magazine 1994 - pagina 248

Het U-2 spionagevliegtuig bewijst al jaren trouwe diensten aan de CIA. De U-2 kan vliegen op ruim 21 kilometer hoogte en heeft een bereik van bijna vijfduizend kilometer.

^^^^^^^

zag af van de onthulling van een nieu'we vliegtuigmotor. Er kv/amen heel wat sussende diplomatieke woorden aan te pas om de zaak glad te trekken. Dergelijke praktijken hebben reeds geleid tot een gezonde dosis onderling wantrouwen bij de inlichtingendiensten, zo meldde een anonieme CIA-vertegenwoordiger in april vorig jaar in het Amerikaanse weekblad Newsweek. "Toen Moskou de vijand was, hadden we veel buitenlandse inlichtingendiensten in onze binnenzak. N u zeggen die landen dat de Sovjets geen bedreiging meer vormen en vragen ze zich af wat wij in hun land nog te zoeken hebben. Dat maakt de werkomgeving een stuk ingewikkelder. Het bevriende land is eerder geneigd om je te volgen en je telefoon af te tappen."

wapenarsenaal geïnventariseerd vanuit de ruimte. De nauwkeurigste satellietopnamen laten details zien van circa een decimeter grootte. Onder gunstige omstandigheden zijn individuele personen herkenbaar op foto's die vanaf enkele honderden kilometers hoogte zijn gemaakt. O p infraroodopnamen zijn de warmtesporen zichtbaar die tanks achterlaten in het zand en onderzeeërs in het water. Daardoor kunnen analisten als het ^vare terugkijken in de tijd en bovendien camouflage genadeloos ontmaskeren: op een infraroodbeeld is een camouflagenet anders gekleurd dan de omgeving. "Satellieten waren onze oren en ogen in de Golfcrisis", zou de toenmalige Franse minister van Defensie Pierre Joxe melden toen het conflict met Saddam Hoessein was

Ook spionagehistoricus De Graaff signaleert deze haatliefdeverhouding tussen de inlichtingendiensten. "Daarom ben ik uitermate sceptisch over de mogelijkheden voor nauwere samenwerking tussen de inlichtingendiensten in de verschillende landen. Op deelgebieden zou het kunnen, zoals bij de bestrijding van terrorisme. IMaar op andere terreinen zullen de diensten elkaar beconcurre-

gelu'wd. Frankrijk bouwt de komende jaren een heel arsenaal spionagesatellieten voor eigen gebruik. Inmiddels zijn in Rusland op commerciële basis opnamen te koop van spionagesatellieten, die details vanaf een meter tonen. Het militaire nut is evident en het stemt menigeen tot grote zorg dat de beelden vrijelijk te koop zijn. In de ogen van historicus De Graaff wordt hiermee maar weer eens aangetoond dat de loop der geschiedenis soms een flmke wending kan nemen. "Lange tijd is gedacht dat we met die satellieten in een big-brother-is-watching-yousamenleving zouden belanden. N u blijkt dat allerlei technische mogelijkheden waarvan we dachten dat ze in handen van de staat zouden blijven, min of meer ter beschikking komen van de bevolking." Toch voorzien satellieten niet voldoende in de informatiebehoefte van inlichtingendiensten. Ze kunnen vijandelijke raketten opsporen, maar niet doordringen in de gedachtenwereld van de eigenaar. O p dat punt worden menselijke spionnen node gemist. Na de Golfoorlog toonde de geallieerde bevelhebber, generaal Norman Schwarzkopf, zich allerminst tevreden over de ruimtefoto's.

ren.

Air France

26 v u MAGAZINE

Het aantal incidenten op het gebied van economische spionage tussen bondgenoten groeit inmiddels snel aan. Alleen al in de Verenigde Staten zouden zo'n tw/intig landen op dit gebied actief zijn, waaronder Japan, Duitsland, Italië, Israël en Frankrijk. Een Russische overloper onthulde kort geleden dat Directoraat Tvan de KGB, dat zich bezighoudt met economische spionage, tussen 1984 en 1988 maar liefst vijfentwintigduizend technische documenten en vierduizend stukken machinerie had weten te vergaren in het westen. In 1992 werden Franse geheim agenten op heterdaad betrapt toen ze in de Verenigde Staten spioneerden bij drie vliegtuigfabrieken. H u n interesse ging uit naar de V-22 Osprey, een nieuw toestel dat zowel horizontaal als verticaal kan opstijgen. Dit incident is niet echt een incident. Eind 1991 zei het voormalig hoofd van de Franse geheime dienst dat zijn land al sinds 1981 actiefis op het gebied van bedrijfsspionage, om zo de concurrentiepositie van Franse (staats)bedrijven te verbeteren. De verkregen inlichtingen zouden direct naar die firma's worden doorgesluisd. Het is niet ongebruikelijk dat telefoongesprekken van Amerikaanse zakenlieden in Frankrijk worden afgeluisterd door de Direction de la Surveillance du Territoire (DST), de Franse binnenlandse veiligheidsdienst. En omdat de toestellen van Air France ook tot het Franse territoire behoren, zouden er volgens hardnekkige geruchten ook microfoontjes in de business-dasszeteh zijn geplaatst. Diefstal, omkoping en infiltratie zijn bepaald niet de enige methoden om economische inlichtingen te verkrijgen. Volgens de Franse contraspionagedienst komt tachtig procent van alle benodigde informatie gewoon uit openbare bronnen, zoals wetenschappelijke publikaties, bedrijfsbrochures en databanken. Het voormalige hoofd van de contraspionagedienst van de CIA zei eind 1991 dat de analyses van de CIA over de economie en politiek in de

•••••••••• Sovjetunie nooit beter waren dan de gebruikelijke wetenschappelijke en journalistieke verslagen. "Je kunt je afvragen wat de toegevoegde waarde is van een geheime dienst, als je dezelfde informatie kunt achterhalen door aandachtig Le Monde en de Frankfurter Allgemeine te lezen", zegt De Graaff. "Kennelijk is er behoefte aan extra informatie en aan die factor moet zo'n inlichtingendienst dan zijn bestaansrecht ontlenen." Overigens is economische spionage niet bepaald onomstreden. Zo bestaat in een land als de Verenigde Staten het probleem dat meerdere multinationals op hetzelfde terrein actief zijn. Als de CIA belangrijke inlichtingen heeft op luchtvaartgebied, moeten dan alle vliegtuigfabrikanten worden geïnformeerd? En in hoeverre kun je van een nationaal belang spreken als grote bedrijven steeds mternationaler gaan opereren en dikwijls een forse buitenlandse inbreng hebben? Daarnaast lijkt ook het werkplezier van de spion in het geding. "Ik ben bereid mijn leven te geven voor mijn land, maar met voor General Motors", zei een CIA-medewerker kort geleden.

B/g Brother Nu het tellen van eikaars militaire materieel en de verificatie van wapenakkoorden enigszins op de achtergrond is gedrongen, is de menselijke spion aan een opmerkelijke come-back bezig. De extreme geslotenheid van de Sovjetunie maakte het na de Tweede Wereldoorlog vrijwel ondoenlijk voor westerse spionnen om afdoende informatie persoonlijk in te winnen. O p grote schaal werden in westers gezinde buurlanden van de Sovjetunie afluisterposten geplaatst. Elektronische 'oren' op de oceaanbodem bespeurden bewegingen van Sovjetonderzeeërs. Het uitgestrekte binnenland kwam binnen bereik door verkenningsvliegtuigen en satellieten. Nadat in 1960 een Amerikaans U-2 spionagevliegtuig was neergehaald en piloot Gary Powers in Moskou publiekelijk aan de schandpaal werd genageld, kreeg ruimtespionage een grotere rol toebedeeld. Kunstmanen bevinden zich buiten het bereik van afweergeschut. Onaantastbaar trekken ze hun baantjes om de aarde. Decennia lang hebben Amerikanen en Sovjets eikaars

Star Wars

Het werkgelegenheidsklimaat voor spionnen lijkt dus gunstig. Hun rendement heeft zich door de eeuwen heen ruimschoots bewezen. Achterafis het moeilijk na te gaan hoe geheim agenten de loop van de wereldgeschiedenis hebben beïnvloed (de allerbeste spionnen laten geen sporen na), maar duidelijk is dat ze soms een beslissend duwtje hebben gegeven. De Graaff kan een recent voorbeeld noemen: "In de eerste helft van de jaren tachtig was Oleg Gordievsky de belangrijkste KGB-agent in Londen. In werkelijkheid werkte hij voor de Amerikanen en de Britten. Hij kon destijds aan het westen doorgeven dat in Moskou serieus werd gedacht dat er een atoomaanval op de Sovjetunie werd voorbereid. Men was in Moskou bijzonder benauwd geraakt door het SDI [Star Wars) initiatief en door Reagans strijdlustige terminologie. Er waren signalen uitgegaan naar KGB-agenten in het westen dat ze op alle mogelijke zaken speciaal moesten letten; bijvoorbeeld of er m ziekenhuizen extra bloed 'werd ingezameld ter voorbereiding op een conflict. Gordievsky gaf dat allemaal keurig door en dat heeft er zeker toe bijgedragen dat men in het westen de retoriek tegen de Sovjetunie wat is gaan afzwakken."

27 v u MAGAZINE JUNI ! 9 9 d

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen