VU Magazine 1995 - pagina 389

Quakers aanbidden God in stilte (hun bijeenkomsten kenmerken zich door langdurig zwijgen), de Pentecostals verheffen juist hun stem om God aan te roepen en te vereren. In Maltz' ogen is stilte absoluut en geluid relatief; volgens hem is er slechts één soort stilte maar zijn er vele soorten en gradaties geluid. Bovendien ziet hij stilte als niet meer dan een afgeleide van spraalc. Ganguly en Maltz vinden een hartgrondige opponent in dl Adam Jawoiski, die als sociolinguïst is verbonden aan het University of Wales College. Hij vertegenwoordigt de groeiende stroming taalkundigen die meent dat stilte deel uitmaakt van hetzelfde communicatieve spectrum dat ook spraak omvat. De waardering van stilte is volgens Jaworski veelal cultuurgebonden en is in veel westerse samenlevingen ten onrechte negatief. Bovendien is het verschijnsel volgens hem zo veelomvattend dat hij een sluitende definitie van stilte bij voorbaat ondenkbaar acht. Met leedwezen constateert hij dat de Amerikaanse filosoof prof. dr Bernard Dauenhauer in 1980 een poging deed stilte in al zijn facetten te omschrijven in een lijvig boekwerk, maar daarin niet slaagde. Ondanks Jaworski's inspanningen voor een emancipatie van stilte is de drang tot praten in veel westerse culturen groot. Praatjes vullen wel degelijk gaatjes en dus wordt er gebabbeld - ook al gaat het nergens over. We zijn geneigd het praten van mensen te vergelijken met het zoemen van machines, meent de Amerikaanse sociolinguïst dr Ron Scollon. Zolang machines geluid produceren, functioneren ze. Stopt het geluid, dan is er iets mis met de machine. Voor een stil persoon betekent het dat zijn sociale optreden reparatie behoeft. VERLIEFD

hij snel een vriendschap wil sluiten. Juist met dat laatste zijn de Apaches uiterst voorzichtig - ook onder elkaar. Zelfs de eerste fase van een intieme relatie kenmerkt zich door lange stiltes. Apaches die elkaar het hof mal<:en, voelen zich allesbehalve verplicht te praten om elkaar zo beter te leren kennen. Een verliefd jong stelletje kan urenlang hand in hand naast elkaar zitten zonder een woord te wisselen. Apaches leggen zelfs een direct verband tussen het gemal<: en de frequentie waarmee een jong stel praat en de sterkte van hun onderlinge band. Als de relatie gedurende enkele maanden stabiel is gebleken, is de tijd aangebroken voor langdurige conversaties. Vooral meisjes krijgen van hun moeder en oudere zussen het advies niet te vroeg met praten te beginnen. Wie veel praat, laadt de verdenking op zich eerdere ervaringen met mannen te hebben gehad. In het uiterste geval kan van babbelgrage meisjes worden gedacht dat ze een seksuele relatie willen aangaan. Basso observeerde ook hoe Apaches tijdens momenten van vreugde hun woorden inslikken. Als kinderen bijvoorbeeld van een langdurig verblijf in een ver weg gelegen kostschool terugkeren in het reservaat, is er geen spralce van uitbundige begroetingen en omstandige verhalen. Het is niet ongebruikelijk dat de kinderen en hun ouders een kwartier lang geen woord zeggen. Meestal zijn het de kinderen die uiteindelijk het stilzwijgen doorbreken, maar de ouders kunnen dagen laten verstrijken zonder een inhou-

delijk gesprek met hun kinderen aan te knopen. Het verschijnsel laat zich wel verklaren; net als bezoekers van buitenaf en een nieuwe partner is ook een kind dat lang van huis is geweest, in zekere zin een vreemde. Heeft het kind westerse invloeden opgepikt? Blijft het trouw aan de tradities van zijn stam? Schaamt het zich voor de omstandigheden waarin zijn familie leeft? De ouders kijken de kat uit de boom en wachten tot duidelijk wordt in welke mate hun kind is veranderd. Pas als na enige tijd blijkt dat het kind zich weer thuisvoelt bij zijn ouders, breekt bij hen het ijs. SLAAPVERWEKKENDE

later. "Ze zien stilte alleen als iets dat net zo effectief is als spraak." Soortgelijke bevindingen hadden antropologen die in 1987 een onderzoek deden naar het gebruik van stilte bij de Amish; een agrarische gemeenschap van orthodoxe protestanten die in de zeventiende eeuw Duitsland en Zwitserland ontvluchtten en zich in de Verenigde Staten vestigden. Ze houden er een uiterst traditioneel leefpatroon op na; in hun geïsoleerde dorpen houden ze zich verre van elke vorm van moderne technologie. In een gesprek tussen drie volwassen Amish telden de onderzoekers maar liefst elf pauzes die langer waren dan twintig seconden. En met pauzes worden ook de stiltes tussen vraag en antwoord bedoeld. De langste stilte in het gesprek duurde 56 seconden. Geen van de drie 'gesprekspartners' wekte echter de indruk op zoek te zijn naar woorden; van een slaapverwekkende conversatie was geen sprake - althans niet in de ogen van de Amish. De onderzoekers constateerden bovendien dat bij de Amish een nogal fundamentele verbale expressie - de begroeting - veelal zonder woorden plaatsvindt. Het is heel gewoon dat een Amish die bij zijn buurman op bezoek gaat zonder kloppen de deur opendoet en zwijgend gaat zitten. Pas na een hele poos wordt het eerste woord gesproken. Het verdere verloop van zo'n bijeenkomst vol stiltes is voor buitenstaanders een bijzondere ervaring. In Zweden tekende een onderzoeker het volgende op; "Zelf heb ik bij de Lappen in Noord-Zweden een voorbeeld van extreme stilte meegemaal<:t. We brachten enkele dagen door in een gehuurd huisje in het dorpje Rensjoen. Onze buren kwamen elke ochtend op bezoek om te zien of alles in orde was. We boden hen koffie aan. Na enkele minuten stilte aanvaardden ze het aanbod. Als we een vraag stelden, volgde er opnieuw een stilte en dan een 'ja' of 'nee'. Vervolgens was het weer stil. Na vijf of tien minuten vroegen we weer iets. Wederom een pauze, wederom een 'ja' of een 'nee'. Zo ging dat elke tien minuten. Elk bezoek duurde ongeveer een uur - we zaten er steeds heel formeel bij: Gedurende al die tijd werden er zes of zeven keer woorden uitgewisseld. Vervolgens gingen onze gasten weer, om de volgende dag de voorstelling te herhalen."

CONVERSATIE

Basso concludeert dat de Apaches zich stil houden als ze in een onzekere en onvoorspelbare sociale situatie terechtkomen. Soms wordt de stilte ingegeven door de aanwezigheid van een buitenstaander (de onderzoeker!), maar veel vaker is stilte een volwaardig en geaccepteerd onderdeel van het communicatieverkeer binnen een gemeenschap. De Amerikaanse linguïst dr William Samarin verbleef lange tijd als missionaris bij de Gbeya in Centraal-Afrika. Daar constateerde hij dat "men kennelijk geen enkele verplichting voelt te praten". Het was heel gebruikelijk dat een conversatie abrupt stopte nadat iemand was uitgesproken. "Toch zou ik de Gbeya niet als een zwijgzaam volk willen typeren", schrijft Samarin

STELLETJE

In een cultuur waarin verbale vaardigheden in hoge mate iemands functioneren bepalen, raken zwijgers achterop. Zo is bij kinderen van Navajo-indianen onderzocht waarom ze zo stil zijn in de klas. Voor de kinderen bleek de keuze tussen een geforceerde verbale expressie in het Engels en zwijgzaam gedrag niet moeilijk. Hun cognitieve vaardigheden worden als slecht beoordeeld door de (overwegend blanke) onderwijzers, maar zelf weten ze niet beter; de Navajo benaderen hun omgeving van jongs af aan nu eenmaal met weinig woorden. Zo communiceren ze tijdens het buiten spelen vooral met aanrakingen en gebaren. Pas wanneer buitenstaanders worden geconfronteerd met de 'stille natuur' van de indianen, gaat het mis. Eind jaren zestig trok de Amerikaanse antropoloog dr Keith Basso erop uit om te zien hoe de Apaches met stilte omgaan. Hij verbleef zestien maanden in een reservaat in oostelijk Arizona. Basso ontdekte al gauw een aantal specifieke situaties waarin de Apaches er liever het zwijgen toe doen. Zo bleken vreemdelingen zonder uitzondering met grote reserves te worden bejegend. Bij een eerste ontmoeting wordt het als ongepast beschouwd te praten. In een gezelschap voelt een Apache zich allerminst geroepen onbekenden aan elkaar voor te stellen; de gedachte is dat het de taaie van de vreemden zelf is de stilte te verbreken. Buitenstaanders die al te gretig een conversatie aangaan, zijn dikwijls verdacht. Zij 'moeten' wat; geld, werkkrachten of vervoer. Is de voorbarige prater een westerling, dan wordt verondersteld dat hij de baas komt spelen of dat WETENSCHAP, CULTUUR eO SAMENLEVING - SEPTEMBER igc,s l8

VREEMDE

SNUITER

Op de koffie gaan in Lapland mag in onze ogen een beproeving lijken, er is nooit aangetoond dat het bij de Lappen minder gezellig is dan bij ons. De weerstand die wij voelen bij een dergelijk zwijgzaam samenzijn, is dan ook cultuurgebonden. De mate waarin stilte de communicatie binnen een samenleving bepaalt, is volgens de taalkundige dr Muriel Saville-Troike van de Universiteit van Illinois sterk afhankelijk van de waarde die er in die samenleving wordt gehecht aan individualistische prestaties. Als het groeps- of gezinsbelang voorrang heeft, is er minder reden individuele verbale vermogens te cultiveren. Dat is de reden, zo meent Saville-Troike, dat er bijvoorbeeld in China en Japan doorgaans minder wordt gepraat dan in de Verenigde Staten en West-Europa. Waar kinderen door de hiërarchische verhoudingen binnen de familie minder worden betrokken bij beslissingen, wordt hun aandrang tot praten al vroeg de kop in gedrukt. Ook op latere leeftijd wordt zwijgzaamheid jegens autoriteiten gewaardeerd. WETENSCHAP, CULTUUR O) SAMENLEVING - SEPTEMBER ig^s 19

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen