VU Magazine 1995 - pagina 22

University College. De pers blijft hem volgen. Onlangs stond er nog een cameraploeg voor de deur. Spoor: "Het is natuurlijk aardig dat je zo in de belangstelling staat, maar je bent wel veel tijd kwijt om iedereen te woord te staan. Het onderzoek lijdt daaronder." LABYRINTH

De overgang van vier- naar tweebenigheid heeft allerlei anatomische veranderingen met zich meegebracht. Niet alleen wat betreft voor de hand liggende kenmerken zoals de benen, het bekken en de armen, maar ook voor het evenwichtsorgaan. Op dat laatste heeft Spoors onderzoek zich tot nu toe gericht. Het orgaantje dat hij scande, heet het benig labyrinth. Dat is een kleine, inwendige structuur in het slaapbeen, drie centimeter diep in het oor. Behalve het gehoor huist hier ook het evenwichtsorgaan. Het bestaat uit drie half-cirkelvormige kanaaltjes die bekleed zijn met een membraan die vloeistof bevat. Bewegen we ons hoofd, dan beweegt de vloeistof. Deze beweging wordt geregistreerd door zenuwcellen. Het evenwichtsorgaan zendt signalen uit direct naar de spieren die de positie van het hoofd en de positie van het lichaam controleren. Zo kunnen we de ene voet voor de

WETENSC

andere zetten zonder meteen om te vallen. De benadering van Spoor was nieuw voor de paleontologie. Een Amerikaanse collega noemde de invalshoek briljant. In de New Scientist schreef een andere: "Eens in de zoveel tijd verschijnt er iemand die een nieuwe deur opent waardoor het mogelijk wordt om zaken te bekijken die lange tijd ongeanalyseerd zijn blijven liggen. Wat de uiteindelijke uitkomst van dit werk ook inag zijn, het toont de aanpak van de ware pionier. Ook al ben je het niet eens met de conclusies, je weet gewoon dat dit werk belangrijk is." Maar waaruit bestond dat pionierswerk van de paleontoloog uit Nederland nu eigenlijk? Allereerst onderzocht Spoor hoeveel variaties het orgaan bij de huidige mens vertoont. "Eindeloos veel weekends heb ik met Frans Zonneveld doorgebracht. We zijn de hele wereld afgereisd om schedels te scannen, alleen om een goed beeld te krijgen van die variatie. Zo hebben we in Zuid-Afrika zo'n beetje alles wat een oor had door de CT gehaald. Alleen het materiaal uit Zuid-Amerika bezorgde ons wat problemen. Sommige stammen daar hebben de gewoonte om het hoofd van hun kinderen te vervormen. Ze krijgen op jonge leeftijd plankjes op voor- en achterhoofd. Die worden met een touw strak aangetrokken zodat de schedel onder druk komt te staan. Het heeft met hun schoonheidsideaal te maken, geloof ik. Maar het is geen wonder dat je dan variaties vindt. Uiteindelijk hebben we het moeten doen met wat materiaal uit Suriname." Tegelijkertijd onderzocht Spoor bijna honderd schedels van bestaande of onlangs uitgestorven primaten, waaronder potto's, lemuren, gibbons, gorilla's en chimpansees. Spoor concludeerde dat de vorm van de drie half-cirkelvormige kanaaltjes de manier van voortbewegen weerspiegelt. Mensen hebben, vergeleken met aapachtigen, twee grote kanalen en één kleinere. De twee grotere zijn juist degene die bewegingen in het vertikale vlak registreren, het vlak dat van belang is bij rechtop lopen of rennen. Het kleinere kanaal neemt de horizontale beweging waar. Op basis van de kanaaltjes kun je dus onderscheiden of een organisme op twee of op vier benen heeft gelopen. p, CULTUUR

&) SAMENLEVING

20

-

[ANUARI/FEBR

Vervolgens testte de paleontoloog twintig fossiele schedels, waaronder exemplaren van vroege mensachtigen (zo'n 2,5 miljoen jaar oud) zoals Australopithecus africanus en A. robustus. Verder scande hij twee soorten van de 'echte' hominiden. Homo eiectus en H. habilis, die door velen worden gezien als directe afstammelingen van A. africanus. De resultaten ondersteunen de stelling dat H. erectus (letterlijk: de rechtop lopende mens) inderdaad rechtop liep. Iets anders had Spoor eigenlijk ook niet verwacht. De verrassingen kwamen aan het licht bij de schedels van de australopithecinen en H. habilis. De australopithecinen verschenen zo'n vier miljoen jaar geleden op het Afrikaanse toneel om er ongeveer twee miljoen jaar te blijven. Nu twisten antropologen al bijna twintig jaar over de vraag of deze schepsels nu wel of niet rechtop liepen. Botresten van hun benen verraden een mensachtig uiterlijk. Ze bezitten duidelijke biomechanische en structurele kenmerken waaruit wetenschappers afleiden dat de wezens hun gewicht op de achterbenen konden verplaatsen. En ze zouden op één been kunnen balanceren. Een analyse van de armbeenderen vertelt echter een ander verhaal. A. afarensis had bijvoorbeeld lange armen, mobiele schouders en aapachtige ellebogen. Allemaal typische kenmerken voor een boombewoner en dus voor een vierbener. De voorstanders van de twee-benen-hypothese brengen hier weer tegenin dat de zware armen een evolutionaire erfenis zijn die deze hominiden met zich mee moesten slepen. Ze liepen wel degelijk rechtop. BiPEED De gescande labyrinthen van A. africanus en A. robustus bleken aapachtig. Spoor concludeerde daaruit dat deze mensachtigen niet tweebenig waren. Tenminste, ze waren niet 'obligaat bipeed'; eerder 'facultatief', zoals dat in wetenschappelijke kringen heet. Onze verre voorouders konden weliswaar balanceren op twee benen, maar ze brachten tevens grote delen van de dag door in de bomen. Iets wat je tegenwoordig bijvoorbeeld ziet bij chimpansees. Ze staan vaak op twee benen als ze in open bossen fruit verzamelen van lage struiken. Met de ene hand grijpen ze een tak vast om RI

1995

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen