VU Magazine 1996 - pagina 177

Safranski wijst er dan ook op dat veel van de aanhangers van Heidegger geheel andere politieke voorkeuren hadden. Dat is waar, maar zijn denken lijkt toch heel gemakkelijk uit te monden in een politiek radicalisme, van welke soort dan ook. Een van zijn grootste fans, Jean-Paul Saitie, had geheel andere politieke denkbeelden, maar overtrof zijn voorbeeld in politieke radicaliteit. Zijn leven lang heeft hij consequent communistische dictaturen gesteund. Oók een manier om resolute keuzes te maken. Het denken van Heidegger over vastberadenheid staat op gespannen voet met politieke gematigdheid en zoiets onbenulligs als de parlementaire democratie. Het wezen van parlementaire politiek is het tactisch manoeuvreren, het bijstellen van standpunten, het onderhandelen en het sluiten van compromissen. Het purisme van de absolute keuze hoort daar zeker niet bij. Dictaturen zijn altijd besluitvaardig; democratieën onvermijdelijk halfslachtig. Vastberadenheid veronderstelt een afwijzing van de bestaande orde. Het heeft immers iets raars om te zeggen: ik kies op heldhaftige wijze vóór de bestaande orde en de heersende middelmatigheid. Voor die bestaande orde zijn geen dramatische keuzes noodzakelijk, we bevinden ons er al midden in. Net zo vreemd als dat je zou zeggen, ik kies er voor Nederlander te zijn, wanneer ik dat al vanaf mijn geboorte ben. Het dagelijkse leven laat doorgaans niet zo veel ruimte voor resoluutheid en heldhaftigheid. Te veel vanzelfsprekendheden en gegevenheden. MEUTE

Maar uiteindelijk berustte de alliantie tussen Heidegger en het nationaalsocialisme vooral op een misverstand. Ze spraken andere talen en konden elkaar niet verstaan. Ze dachten het met elkaar eens te zijn, en hadden niet door hoezeer ze van elkaar verschilden. Rond Heidegger heerste sowieso al een groot misverstand. Hij leek een ziener, een schilder van vergezichten, maar in werkelijkheid keek hij alleen naar het meest nabije. Het aura dat hem aankleefde kon gemakkelijk worden aangezien voor een politiek licht in het duister, net zoals de Amerikaan-

se president veronderstelde dat tuinman Chance een bijzonder inzicht in de politieke toekomst bezat. Dat was allemaal een vergissing. Maar Heidegger vergiste zich op zijn beurt ook in de politiek. Het misverstand was in wezen wederzijds. Hij was niet goed in staat de taal van de machthebbers te verstaan. De filosoof had in zijn studeerkamer en in de collegezaal zitten mijmeren over het 'oneigenlijke' leven: de heersende gedachtenloosheid, het elkaar napraten en het zich overgeven aan goedkope, verdovende amusementsprikkels, en over de noodzaak van een uitbraak naar het bewuste leven. Vervolgens keek hij uit het raam en zag daar een marcherende meute, druk bezig een uitbraak uit de bestaande orde te bewerkstelligen. Toen schoot hem een opwindende gedachte te binnen: zij willen hetzelfde als ik! Die marcherende m e u t e was, zo verbeeldde hij zich, de politieke verwerkelijking van zijn filosoffsche denken. Wat hij met zijn kop had uitgedacht, kreeg ineens handen en voeten, en zelfs een heel lichaam. De filosoof kon zijn studeerkamer verlaten. Of zoals Safranski het zegt: "Maar nu staat Heidegger daar, met geheven hoofd en krijgshaftig met woorden kletterend, een priester zonder boodschap, de metafysische aanvoerder van een stormtroep, omgeven door vlaggen en wimpels." De massa is al in beweging gekomen, de filosoof n e e m t waar dat men zich heeft bevrijd van alle ketenen. "Hij hoeft zich alleen nog maar aan de kop van de troep te plaatsen." Maar het misverstand was, dat het fascisme niemand van zijn k e t e n e n ontdeed, maar die juist sterker aanschroefde. In het nationaal-socialisme worden geen dissidente opinies op prijs gesteld, bezonnen nadenken is ongewenst, de keuzevrijheid tot nul gereduceerd. Het nationaal-socialisme is bij uitstek anti-individualistisch. Heidegger zag en hoorde dat allemaal niet. Hij wilde het niet horen of zien, verrukt als hij was over de politieke verwerkelijking van zijn denken. Alle individu-onderdrukkende onaangenaamheden poetste hij weg, door niet meer te spreken over concrete mensen en hun keuzemogelijkheden. Hij verbeeldde zich het Duitse volk als een individu,- een individu dat temid-

WETENSCHAP,

CULTUUR

e) SAMENLEVING

51

- APRIL

den van de andere volkeren, een radicale, afwijkende keuze heeft gemaakt, en besluit in alle eenzaamheid zijn eigen weg te bewandelen. Het Duitse volk als belichaming van het bewuste leven. De ontnuchtering volgde na verloop van tijd. Heidegger kwam weer bij zinnen en ontdekte dat het fascisme en hij toch niet helemaal dezelfde taal spraken. Het was echt een misverstand. Niet dat hij zich naderhand verontschuldigde en een scherpe veroordeling uitsprak over het fascisme. Nee, deze ideologie was wat hem betreft eigenlijk een logisch uitvloeisel van de op hol geslagen moderne samenleving, met zijn razend geworden techniek en zijn gebrek aan reflectie. Voor Heidegger was er geen fundamenteel verschil: zowel het fascisme als de parlementaire democratie waren in zijn optiek allemaal uitdrukkingen van de moderne samenleving. En op die moderne samenleving had hij immers altijd al kritiek gehad. Dus waarom verontschuldigingen? Ook over zijn eigen actieve rol als lid van de nazi-partij heeft hij in de rest van zijn leven gezwegen. Heidegger was de filosoof van het bezonnen nadenken, en consequent nam hij de pose aan van de verstilde denker. Hij dacht over alles na, behalve over zichzelf. Zijn eigen fouten, vergissingen en zwakheden ontkwamen aan de bezonken reflectie. Het bewuste bestaan hield op voor de poorten van het eigen ik. Safranski kritiseert Heidegger vanwege dat gebrek aan zelfonderzoek, maar ik vind dat het hem wel sympathiek maakt. De opdracht die hij de mens in zijn boeken meegaf was nogal hoog gegrepen: de afgrond in durven blikken, de angst in je voelen sidderen. Die theorie heeft hij zelf niet in de praktijk gebracht. In plaats daarvan deed hij wat de meeste mensen in zulke situaties, staande voor de afgrond van het pijnlijke zelfonderzoek, zouden doen: de ogen sluiten. Resoluut en heldhaftig was hij allerminst. Liever nam hij zijn toevlucht tot meer gangbare menselijke deugden als lafheid en zelfbedrog. Zoveel zwal<heid is verademend. Naar aanleiding van: Rüdiger Safranski: Heidegger en zijn tijd. Uitgeverij Atlas, 1995, f. 79.90.

1996

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen