VU Magazine 1997 - pagina 52

Mensen geconfronteerd met een kunstwerk - een schilderij, een muziekstuk, een gedicht. Of zij reageren helemaal niet, alsof het kunstwerk niet door hun zintuigen wordt doorgegeven aan hun brein; of ze reageren wel en worden, op wat voor manier dan ook, aangeraakt, bewogen. En zijn ze zo eenmaal in beweging gebracht dan komt als vanzelf de vraag: hoe heeft die kunstenaar dat bij mij veroorzaakt? Als de kunstenaar in de buurt is zal van hem een antwoord op die vraag worden verwacht. De kunstenaar zal in de meeste gevallen een beetje lacherig zijn schouders ophalen. Het gebeurde gewoon, zal hij zeggen. Ik deed het. Spontaan. Misschien zal hij het woord 'intuïtie' gebruiken. Of 'creativiteit'. Als hij ijdel is zal hij zeggen dat dat nu zijn genie is, de reden waarom hij kunstenaar is. Hij kan iets wat al die anderen niet kunnen, iets unieks.

J. Bernlef

De bewegelijke De nieuwsgierigheid van het publiek is begrijpelijk, het ontwijkende antwoord van de kunstenaar eveneens. Het publiek wil weten waarom het bewogen wordt door het kunstwerk. Hoe is het mogelijk dat een stel woorden, wat noten of likken verf op een doek ontroering of tenminste toch onrust teweeg brengen? De kunstenaar wil daar best antwoord op geven. Tenslotte heeft hij het kunstwerk niet voor zichzelf gemaakt. Alleen, hij kan het niet goed uitleggen. Als hij terugdenkt aan het moment dat hij het kunstwerk maakte schiet hem niets te binnen. Als hij zijn schetsen en kladjes raadpleegt zal hij ontdekken dat het wezen van alle transformaties die uiteindelijk tot het eindproduct hebben geleid - hoe hij van het een naar het ander is gekomen - daarin niet terug te vinden is. Het is, zo zegt hij, alsof ik op dat moment niet helemaal mijzelf was. Of nee, het is alsof ik samenviel met wat ik op dat moment deed. Even viel ik samen met wat ik maakte. Mijn bewustzijn werd totaal in beslag genomen. Daarin was geen ruimte over voor een soort controlerend mechanisme dat later een betrouwbaar verslag van mijn doen en laten zou kunnen geven. Het spijt me, maar het is niet anders. Spontaniteit. Intuïtie. Creativiteit. Al die woorden verwijzen naar een proces dat juist door het maken van het kunstwerk aan het bewustzijn van de kunstenaar onttrokken lijkt te worden. De kunstenaar vindt het al lang goed zo. Hij is geïnteresseerd in het maken van iets, niet in het nadenken daarover. En het publiek en de journalist, die de kunstenaar naar zijn beweegredenen vragen, besluiten dat het hier dan wel om iets heel geheimzinnigs moet gaan: het scheppingsproces, iets dat de

52

wcs

JANUARI/FEBRUARI

1997

Over de grenzen van spontaniteit er

kunstenaar van gewone stervelingen onderscheidt. De journalist noemt het 'het geheim van de smid'. Spontaniteit. Intuïtie. Creativiteit. Ze suggereren een geheimzinnig, onbewust en bandeloos proces dat zich, min of meer onafhankelijk van de wil van de kunstenaar openbaart. Bijna iets mystieks, iets dat ingeblazen wordt door krachten waarover de kunstenaar geen zeggenschap heeft, maar die hem van tijd tot tijd overmannen. Alsof hij behalve zichzelf ook nog een ander is. De kunstenaar als medium. Het is een populair cliché uit de tijd van de Romantiek, dat nog steeds niet aan kracht lijkt te hebben ingeboet. De Amerikaanse dichteres Marianne Moore heeft eens gezegd: 'Men moet niet obscuurder zijn dan men zelf is, niet meer maar ook niet minder.' Misschien is het daarom wel degelijk mogelijk om toch wat dichter bij het ontstaansproces van het kunstwerk te komen.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen