VU Magazine 1997 - pagina 122

De Griekse arts Hippocrates schreef opium voor aan patiënten die slecht sliepen. De bedwelmende eigenschappen van het poeder, dat door de Grieken opgedragen werd aan de goden van de nacht, de dood, de slaap en de dromen [Morpheus, vandaar morfine), waren dus snel bekend. Pas rond de tweede eeuw, toen de Romeinen aan de macht waren gekomen, kreeg opium bekendheid als pijnstiller. Het goedje bleek echter nog andere eigenschappen te bezitten, die de pijnstillende werking eeuwenlang naar de achtergrond hebben verdreven. Artsen merkten al snel dat het poeder de scherpe kantjes van het leven sleep. Opiumgebruikers zonken weg in een wolk van dufheid, waarbij stress en angsten verdwenen. Om dit effect keer op keer te bereiken, moesten ze steeds grotere hoeveelheden nemen, wat op den duur een overdosis tot gevolg had. Na de ontdekking van de kalmerende eigenschappen van opium werd de handel in het poeder een lucratieve zaak.In de negentiende eeuw werden duizenden kilo's opium over zee vervoerd naar welvarende landen, waar het middel gretig gerookt werd door mensen die de vergetelheid zochten. Het kwam zelfs tot twee Opiumoorlogen tussen Groot-Brittannië en China, toen de Engelsen de Chinezen wilden dwingen om meer Europese goederen toe te laten in hun havens. Toen de Britten de aanvoer van opium stopzetten, kwam China in 1820 in opstand. In die tijd slaagden chemici er ook in om uit natuurlijke stoffen de afzonderlijke moleculen te isoleren. Dat lukte bijvoorbeeld bij de wilgebast, waarvan bekend was dat een aftreksel ervan goed werkt tegen ontstekingen, koorts en pijn. Om een nog krachtiger middel te verkrijgen en vervelende bijwerkingen zoveel mogelijk te elimineren, zochten onderzoekers uit welke stof in de wilgebast verantwoordelijk was voor deze gunstige effecten. Uiteindelijk vonden ze het bestanddeel en slaagden ze erin om het in grote hoeveelheden na te maken. Dat leidde tot de productie van vele soorten salicylaten, waarvan aspirine de eerste en de bekendste is. Uit opium werd in 1803 morfine geïsoleerd. Deze stof is het krachtigste pijnstillende bestanddeel van het verdovende poeder. Morfine is sterker dan haar broertjes codeïne en thebaïne, die eveneens uit opium gedistilleerd konden worden. Samen hebben deze moleculen model gestaan voor vele kunstmatig vervaardigde sterke pijnstillers. Lachgas Vanaf die tijd beschikte de medische wetenschap over twee groepen medicijnen tegen de pijn, die ieder op een andere manier hun werk doen. De aspirine-achtigen grijpen in op de plek waar het pijn doet. Ze blokkeren de productie van prosta-

42

wcs

MAART/APRIL

1997

glandines, stoffen die aangemaakt worden zodra het lichaam ergens schade oploopt. Prostaglandines gaan naar de gehavende plek en prikkelen daar de zenuwuiteinden, waardoor deze pijnsignalen gaan afgeven. Ook zijn ze er de oorzaak van dat het beschadigde weefsel zwelt en rood wordt. Dit maakt aspirine-achtigen uiterst geschikt tegen langzaam opkomende pijnen die veroorzaakt worden door verwondingen. Pijnen waarbij geen sprake is van ontstekingsreacties als roodheid en zwelling - wat wil zeggen dat er geen prostaglandines vrijkomen - verdwijnen echter niet. Dan wordt het gebruik van morfine of een aanverwante stof noodzakelijk. "Morfine bootst de werking van de endorfines na, pijnstillers die van nature in ons lichaam voorkomen", vertelt di Jacques De Vulder, hoofd van de pijnkliniek van het universitair ziekenhuis in Gent. Net als de endorfines kan morfine zich verbinden met pijnreceptoren op zenuwen, waardoor deze het vermogen verliezen om pijnprikkels door te geven. Met de ontdekking van het snel bedwelmende chloroform en het aanvankelijk op kermissen zeer populaire lachgas, dat een aangename roes geeft, leken ook de operaties onder narcose niet meer veraf. Met morfine tegen de pijn na de ingreep hoefden mensen niet meer bang te zijn voor de arts en zijn scalpel. Toch werden de anti-pijnmiddelen niet klakkeloos geaccepteerd. Al vanaf de oudheid heerste de gedachte dat pijnbestrijding niet de hoofdzorg van de arts moest zijn. Het redden van een leven was vele malen belangrijker dan het verlichten van lijden. De Hippocratische traditie verbood zelfs pijnbestrijding bij ongeneeslijk zieken. Pijn zou zowel fysiek als geestelijk goed zijn voor de patiënt, was de heersende gedachte. Een groep Britse artsen die in de negentiende eeuw uitgenodigd werd voor een bespreking van een beenamputatie onder narcose, weigerde erover te discussiëren omdat ze vonden dat pijn "een wijze voorziening van de natuur is". "Patiënten moeten juist pijn voelen als de chirurg aan het opereren is: zo herstellen ze beter." Pijn was bovendien de wil van God. Dat kwam duidelijk naar voren in de houding tegenover vrouwen die van een kind bevielen. De pijn die daaraan te pas kwam, was een straf van God omdat Eva in het paradijs van de verboden appel at en daarmee de mens zijn onsterfelijkheid ontnam. In de tweede helft van de negentiende eeuw, waarin de geneeskunde aanzienlijke vooruitgang boekte, kwam er echter verandering in deze houding. Toen begon men in te zien dat pijn ook een destructief proces is. "We zijn er niet voor gemaakt om pijn te hebben. Pijn kan schade aanrichten en zelfs doden, dat hebben we nu wel geleerd", vertelt De Vulder. "Aanvankelijk dachten we dat je kankerpatiënten beter geen morfine kon

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen