VU Magazine 1998 - pagina 395

Blijft de vraag of het niet beter is geloof en wetenschap te scheiden door aan de een de waarom-vraag toe te wijzen en de ander over het wat en hoe te laten nadenken. Krijgen ze ook geen ruzie. "Was dat maar waar! Een middelbare scholier in Nederland kan nog steeds met geëxamineerd worden in de evolutiebiologie; dat hebben de christelijke partijen toch maar weten tegen te houden. In Amerika mag die stof zelfs niet onderwezen worden. Zover reikt de macht van de religie nog in deze tijd, ook al kan de paus dan geen boeken meer verbieden omdat de index is afgeschaft. "Religie pretendeert nog wel degelijk de waarheid in pacht te hebben en gaat het gevecht met de wetenschap beslist niet uit de weg. De strijd die in Amerika wordt gevoerd om een nieuwe deeltjesversneller te bouwen, is daarvan een goed voorbeeld. Met die versneller zou de beruchte 'theorie over alles' een eind op weg zijn geholpen; de Grand Unified Theory waarmee natuurkundigen als Stephen Hawking het mysterie van de Schepping denken te ontsluieren. Met de bouw van die installatie zijn echter onvoorstelbare bedragen gemoeid. Geen punt, vinden natuurkundigen, want voor hun is die ene theorie zoiets als de heilige graal. Maar gelovige christenen moeten er om begrijpelijke redenen niets van weten. En vooralsnog wil het Congres er geen geld voor uittrekken." Probleem is dat wetenschap en religie beide menen de waarheid in pacht te hebben. Ook wetenschappers doen aan mythevorming. Zoals diezelfde Stephen Hawking die beweert dat als die allesomvattende theorie er eenmaal is wij het waarom van het heelal zullen kennen. Verder dan het achterhalen van het waardoor kan de wetenschap echter per definitie niet komen. In het verschil tussen 'waarom' en 'waardoor' ligt het onderscheid in potentie van geloof en wetenschap besloten. "Hawking gaat daar welbewust aan voorbij. Sterker nog, hij heeft zelfs letterlijk beweerd dat wanneer die theorie er is, wij 'de geest van God' zullen kennen. Nou is God in de fysica natuurlijk beeldspraak. Men doelt daarmee niet op een persoonlijk god die je moet vereren en aanbidden. God is voor fysici zoiets als de schoonheid van alle formules, de orde in de natuur, de harmonie van de natuurwetten enzovoort, kortom alle principes die Einstein ertoe brachten te poneren dat God niet dobbelt. Hawking heeft later in een interview wel eens toegegeven dat hij die bewuste passage over de geest van God liever geschrapt had. Zijn uitgever heeft dat tegengehouden. En misschien is dat wel de belangrijkste oorzaak geweest van het feit er van Hawkings moeilijke boek 'A Brief History of Time' miljoenen exemplaren zijn verkocht. "Maar u hebt stellig gelijk als u zegt dat ook wetenschappers soms echte graalridders zijn, die zich te buiten gaan aan ongefundeerde waarheids- en universaliteitspretenties. Wanneer iemand als Darwin-deskundige Richard Dawkins beweert dat de mens niets anders is dan een transportmiddel voor zijn genen, en zelf van generlei waarde of betekenis is, dan begeeft hij zich daarmee op het terrein van de waarom-vragen."

Dawkins' bewering is dan ook geen feitelijke constatering, maar hooguit een interpretatie van feiten. Hij doet net alsof die genen daarmee een doel voor ogen zouden hebben. Doelgerichtheid is echter weer strijdig met de principes van de evolutietheorie. Zo maakt ook Dawkins zich dus schuldig aan het type mythevorming dat de religie wordt verweten. "Natuurlijk! Dawkins' uitspraak is geen ontdekking maar een uitvinding, als u het verschil daartussen proeft. Het is een constructie, een denkmodel. Maar zo'n model kan overigens wel weer heel nuttig zijn om verder onderzoek te doen. Het risico is alleen niet denkbeeldig dat er, zoals bij die alomvattende, zogeheten 'finale' theorie, een Droste-effect optreedt: achter de ene hypothese duikt de volgende op, en als je die getoetst hebt ligt er alweer een volgende te wachten. Het antwoord zal altijd als een horizon blijven wijken." De mens is behalve Homo Sapiens ook Homo Mythomanicus; een wezen dat zich van zijn mede-dieren onderscheidt door een ongeneeslijke hang naar mythevorming en fabuleren. "Beslist! Dat heeft ook een functie. Religieuze mythen bieden troost, uitzicht op verlossing en een eeuwig leven. Elke religie stelt op een of andere wijze de mens wel een beloning in het vooruitzicht. Dat is anders in de wetenschap. Die verschaft doorgaans juist heel weinig troost. De wetenschap spiegelt ons een koud en onverschillig heelal voor, waarin niets of niemand ook maar enigszins geïnteresseerd is in de vraag hoe het met ons afloopt. En omdat eigenlijk geen mens daar echt gelukkig mee is, zie je plotseling dat mensen tegen bomen gaan praten, met dolfijnen gaan zwemmen, ufo's zien of hun heil gaan zoeken bij Oibibio. Opvallend is, dat de wetenschap daarbij dan vaak wordt gebruikt als staketsel waar omheen weer allerlei mythen worden geweven. En dat alles met het doel dit aards bestaan wat draaglijker te maken."

wcs

NOVEMBER/DECEMBER 1998

19

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen