Ad Valvas 2006-2007 - pagina 289

AP VALVAS 1 FEBRUARI 2007

Q E S C H I E P E N I S / I N T E R N A T I O N A A I -

PAGINA 1 1

Holocaust-herdenking

Nog steeds met stomheid geslagen Afgelopen zaterdag was het Internationale Holocaust Herdenkingsdag. Een paar dagen eerder was er aan de VU een bijeenkomst, waarbij historicus Dienke Hondius haar filmproject rond niet-joodse ooggetuigen van de deportaties in Amsterdam presenteerde. TEKST: PETER BREEDVELD FOTO: NIOD

Amsterdammer Engele Schoenbergen was nog een jongen tijdens de Tweede Wereldoorlog, en toen heeft hij een aantal keren gezien hoe er mensen door de politie uit hun huis werden gehaald. De volgende dag kwam er dan een verhuiswagen van de firma Puls voornjden, die haalde de woning leeg. 'Pulsen', heette dat. "Het leek op een gewone verhuizing", vertelt Schoonbergen. "En een week later zaten er gewoon weer andere mensen m dat huis. Heel gewoon, heel normaal." Schoonbergen doet zijn verhaal op een nonchalante toon. Maar dat hij het helemaal niet 'heel gewoon en heel normaal' vindt, is duidelijk in zijn gezicht te lezen. Het is alsof hij zestig jaar later nog steeds met stomheid is geslagen over de terloopsheid waarmee een stad van haar joodse mwoners werd gezuiverd. En over de omstanders die grappen maakten over de verhuizers van Puls: "Wat zouden ze allemaal in hun eigen zak hebben gestoken?" Schoonbergen is een van de 33 Nederlandse 'omstanders', niet-joodse gemigen van de deportaties in Amsterdam, die voor de camera hun verhaal hebben verteld. Het project is m handen van VU-lustoricus Dienke Hondius en de Nederlandse poot van een wereldwijd oral history-pTO)tcl van onder andere het United States Holocaust Memorial Museum m Washmgton. Hondius laat een fragment uit het interview met Schoonbergen zien tijdens een lunchbijeenkomst in het kader van de Holocaust-herdenking van het Blaise Pascal Instimut, het voormalige VXJ-bezinningscentrum.

Gegil Er zijn twee andere fragmenten. In het ene heeft een vrouw, Adriana Gijzen, het steeds over de 'negers' die vlak voor de oorlog in Amsterdam woonden, wat veel gegniffel in de zaal uidokt. Dat verstomt wanneer ze beschrijft hoe joodse invaliden tijdens een razzia uit het raam van een ziekenhuis sprongen en het gegil van opgepakte 'jodenmensen' beschrijft. In het andere vertelt Herman Kars, een man

met verwilderd wit haar en een stuurse blik, hoe hij steevast de politie aansprak als die joden uit hun huis haalde: "Had je niet kutmen doen alsof ze niet thuis waren?" - Joh, bemoei je er niet mee, zei de politie dan. Tijdens de bijeenkomst leest acteur Rudolf Lucieer fragmenten voor uit Heere Heeresma's tweeluik Een jongen uit plan Zuid, over de joodse VU-student Johan Hiegentlich die bij de familie Heeresma zat ondergedoken. Het speelt zich allemaal af m AmsterdamZuid en wat Lucieer schokte, vertelt hij naderhand aan een van de bezoekers van de bijeenkomst, is dat de straten en gebouwen die in het boek worden beschreven nog steeds bestaan. En dat elke keer als hij weer langs de scholengemeenschap aan de Gerrit van der Veenstraat loopt, hij moet denken aan het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst dat in dat gebouw zetelde.

Niet onverdeeld anti-Duits Historicus Gjalt Zondergeld, auteur van het boek Geen duimbreed?!, over de VU in oorlogstijd, stelt tijdens een korte spreekbeurt somber vast dat de VU 'met onverdeeld anti-Duits' was. Veel VU-studenten en stafleden zaten in het verzet, en twee van de vier rectoren in oorlogstijd zijn om het leven gekomen, maar aan de theologische faculteit waren er nogal wat die geloofden in de anti-semitische theorieën van de nazi's, en de VU-hoogleraren Valentijn Hepp en Herman Huber Kuyper (de zoon van VU-stichter Abraham) riepen op tot aanpassing aan het nieuwe, nationaal-socialistische bewind. De meeste aanwezigen zijn belangstellende ouderen en VU-wetenschappers. Er is een aantal studenten bij. Onder hen Allon Bar, vice-voorzitter van de jongerenafdelmg van het CIDI, het Centrum Informatie en Documentatie Israël. Hij studeert in Utrecht, maar werkt mee aan de organisatie van bijeenkomsten als deze op universiteiten. "We hopen studenten te bereiken", zegt hij. Over de opkomst aan de VU is hi) helemaal niet ontevreden. David Anker studeert geschiedenis en schreef onder hoede van Hondius een scriptie over de vrijstellmgen van deportatie van de Joodsche Raad, een collaborerend bestuursorgaan. Die vrijstellingen waren een kwestie van favoritisme en nepoasme, legt Anker uit. De bijeenkomst wordt afgesloten met een toespraakje van Jacques Gnshaver, de voorzitter van het Nederlands Auschwitz Comité. We mogen nooit vergeten wat er toen is gebeurd, nu het anti-semitisme weer opleeft en moslims lijden onder geweld en onverdraagzaamheid, zegt Grishaver. Reageren? Mail naar: redactie@advalvas.vu.nl

>Stijn in Oeganda (4) Stijn van Rest, student culturele antropologe, onderzoekt of leven in een conflictgebied het rechtvaardigheidsgevoel van Oegandezen beïnvloedt. Hun vergevingsgezindheid roept vragen op.

Het hoofdkwartier van de Sicherheitsdienst zetelde in het schoolgebouw aan de huidige Gerrit van der Veenstraat in Amsterdam-Zuid

"Helaas dames... ik ben al bezet." Een grapje breekt altijd het ijs. Zelfs in een vluchtelingenkamp in het noorden van Oeganda, waar ik een bijeenkomst van 'oorlogsslachtoffers' bijwoon. De vrouwen zijn verkracht, gemarteld, of hebben blijvend letsel door kogelwonden. Ik noem ze liever 'oorlogsoverlevenden'. Samen met mijn vertaler hobbel ik op een klein rood brommertje door verlaten dorpen, over uitgedroogde akkers en langs vervallen schooltjes. Dan bereiken we het kamp. Als tenten op een overvolle camping in Lorett de Mar staan kleine, ronde, lemen hutten met daken van stro, dak aan dak tegen elkaar. Geen elektriciteit. Geen stromend water. Geen medische voorzieningen. De mensen zijn afhankelijk van voedseldistributie van de VN en andere noodhulporganisaties. Als bijwerking van het conflict tussen het Leger van de Heer en de Oegandese regering is negentig procent van de populatie in Noord-Oeganda (1,6 miljoen mensen) gedwongen om in kampen als deze te leven. Ik vertel wie ik ben, wat ik kom doen en leg uit dat onderzoek voor mij een relatie is. Ik stel niet alleen vragen, maar ik beantwoord ze ook. "Nee, in Nederland is niet iedereen rijk. Ja, in Nederland hebben we ook verschillende stammen (de Friezen en de Limburgers). Nee, in Nederland wonen mensen niet in huizen van leem." Ik stel vragen over het conflict, de vredesonderhandelin-

gen en de eventuele berechting van de rebellen. De antwoorden zijn unaniem. Iedereen heeft genoeg van dit conflict. Ze willen terug naar huis. Terug naar htm dorpen. Terug naar hun oude leven. Ze willen zelfs de rebellen vergeven. Dit is volgens deze mensen de enige manier om vrede te bereiken. Laat de regenng de rebeUen amnestie geven, laat het Internationaal Gerechtshof zich terugtrekken en laat ons, de slachtoffers van dit conflict, terugkeren naar huis. Hun vergevingsgezindheid lijkt overweldigend. Dit is de eerste keer dat ik met deze vrouwen spreek. Ik wil dus vooral luisteren. Niet te veel lastige vragen stellen. Toch snak ik naar antwoorden op een aantal knagende vragen. Wat betekent vrede dan precies? Vergeven, maar ook vergeten? Is de vergevingsgezindheid nog zo groot als er straks vrede is? Vragen die ik zal moeten bewaren voor een later stadium van mijn onderzoek. Als de bijeenkomst afgelopen is, komt er een vrouw naar me toe. "Je zei dat je al getrouwd was, toch?" Ik knik, al heb ik nog nooit een ring om mijn vinger gehad. "Waarom neem je niet gewoon een tweede vrouw?" Het is een serieus voorstel, maar ik moet mijn lachen inhouden. Ik zeg dat het me spijt. In Nederland is polygamie volgens de wel verboden. Behalve de Nederlandse wet is de vergevingsgezindheid van 'mijn vrouw' (gelukkig) op dit vlak niet zo groot als die van deze Oegandese vrouwen ...

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen