In de scbool der wlisbegeerte.

III.

Tegenstrijdigheden.

Zijn wij tegenover den modernen mensch billijk in het oordeelen, wanneer wij zijn denktoieren op het tooneel der'wijsbegeerte vergelijken met een „krachteloos spel van schemerzieke zielen"?

Het hangt er maar van af wat ge een spel noemt.

Een spel kan belangwekkender zijn dan een professorale voordracht over de relativiteitstheorie, en ernstiger dan ©en godsdienstoiefening.

Bij den vijver van Gibeon speelden de jongens van Joab met de jongens van A'bner, maar het was een bloedig spel. Zij stieten elkander hot zwaard in de zijde en vielen tezamen.

Het filosofisch denkspel van de wereld is in den grond ook ernst.

Die filosofie is een schaakspel met het mysterie, .... maar óók Imet den dood.

Achter héél dit belangwekkend, en soms lachwekkend, bedrijf van den mensch om de wereld met al haar geheimen, en de wereldg'eschiedenis zonder begin en einde, te besluiten in een systeem; • achter dat geniaal, en tooh soms kinderachtig, betoog om het onbegrijpelijke begrijpelijk te makken; achter al het zondig-verwaande poigen, om, buiten God om, althans buiten zijn bijzondere openbaring om, de poort naar het ontoegankelij'ke te forceeren; — werkt toch iets zeer eerbaars en eerbiedwaardigs, namelijk de waa.rheidsdorst, het onuitroeibare Godsverlangen, dat ook diep in het hart van den Godsontkenner woont, en maakf, dat de goddelooze geen vrede heeft.

Ja meer; — de filosofie is niet enkel een komische mislukking van het plan, om! van denksteenen den toren te houwen, wiens opperste in den hemel reikt, — de wijsbegeerte is niet alleen een begééren van wijsheid, maar ook een zeker bereiken van wijsheid. De zortdaar is niet volstrekt een gek, en zijn verduisterd verstand is niet absoluut zonder licht.

Het licht scihijnt in de duisternis, staat er; alléén: de duisternis heeft het niet begrepen. De filosofie is een weerschijn van het waarachtige licht, hetwelk verlicht een iegelij'k' mensch, komende in de wereld, — en dit is de reden van het saamgestelde en tweeslachtige in het waarheidszoeken van den mensch, omdat hier telkens twee absoluut tegenstrijdige machten biet elkaar worstelen en schijnbaar nu eens de ééne, en dan de andere, overmacht is.

Men vindt in de wereldgeschiedenis, en dus ook in de gesöhiedenis van het' menschelijlc denken, een opeenvolging en afwisseling van verschijnselen van bloei en versterving; maar hlen kan even goed in iedere tijdsperiode deze verschijnselen naast elkander vinden: de ontaarding en de vernieuwing, den dood en h'et leven.

Het is dus eisch van voorzichtigheid, een zeker tijdperk, en dus óók het onze, niet nlaar zoo glad-

weg met een enkel vonniswaord of fceurig maclitspreukje te willen kenschtetsen. Het gaat niet aan met name onze eeuw alleen te toeten naai de teekenen Y, an ontbinding. De wereld is geen kerkhof en de moderne menscli geen lijk. Gesch'ied e n i s is altijd gisting, crisis, en we zien het ook op eeonomisch en internationaal-staatkundig gebied, in de vrijmaking van den arbeid, in de vastlegging van de rechten van den arbeidenden stand, in Ixet streven naar een organisatie van het wereldleven in een volkenbond, in de poging tot het scheppen van een internationale rechtbank', — wij zien het in de respectabele m; aatreg'elen tot bescherming en opvoeding der jeugd, in de driftige bestrijding-van het alcoihiolisme en de forsche „drooglegiging" van staten, dat !het todh' niet alles dood en duisternis is, wat uit de moderne menschheid ópgist, en wij ontvangfen 'Meruit de aanmaning', ook • in de beoordeeling van de prestaties op het veld der wijsbegeerte, en in het algemeen van de producten van het geestesstreven der liuidige onge-loovige wereld, niet eenzijdig en zwartgallig te zijn. Met andere woorden: Men kan onzen van twee kanten bekijken.

Laat ik tracïhten, dit door voorbieelden sprekend en bevattelijk te miaken.

Er zijn mensch'en, die wanhopig oordeelen, dat onze tijd dóór en dóór materialistisch is.

Het valt hun niet zwaar hbn pessimisme redelijk voor te stellen, want, al is er reeds geruimen tijd geleden een 'kentering ingetreden in de geestesrichting der natuurwetenschap, de dragers en vertegenwoordiigers dezer wetenscbiap, gelijk wij die aan de staatsuniversiteiten aantreffen, vertoonen over het algemeen nog niet tet b'eeld van den verloren zoon, die de zwijnentrog vaji het materialisme vaarwel zegt, om naar vaderhuis .van overvloed terug te keeren.

Comte teekende eens den gang der geschiedenis aldus: In de oudste tijden verkeerde de menschheid in de theologische periode; na de Hervorming in de met.ap!hysisc|hle (b'ovennatuurlijke); en nu femjen wij in de natuurk'andige.

In deze uitspraak k'an men evengoed waarheid als onzin vinden.

Zoo ook in het harde vonnis van Theobald Ziegler (Geestelijke en sociale stroomingen in de 19de eeuw): „Onze wetenschaip heeft aan al het transcendente (wat boven de waarneming" uitgaat) den rug toege'keerd".

Zachter in den vorm, lïiaar naar den inhoud even scherp, is het ooideel van Simon („Christliche imd moderne Weltantschauung'"): „Door de moderne wereld gaat een tendens (doelstreven), die ons ver en verder af wil drijven van Christus en den levenden God".

En, al heeft in Iheorie de wetenschap het platte, botte, materialisme van Haeck'el en Büchner - verloochend, h e t V o 1 k, d e m a s s a, heeft deze frontverandering der leiders nog niet meegemaakt.

in het jaar 1900 waren, alléén in Duitschland, 700.000 lexemplaren van Haecfcel's „Wereldraadselen" verkodht.

Het Marxisme, knet al zijn fondam'enteele fouten en dwaasheden, is feitelijk nóg de denksfeer, waarin het socialisme en communisme leeft.

Het karakter van de wijsbegeerte, door de school van '80 gepropaigeerd, was, ondanks het moo'i mystieke kleurtje, antichristelijk en antigodsdienstig.

Al he-bben deze mannen later niet weinig bakzeil gehaald, al heeft KIOOB „De navolging van Christus" vian Thomi'as a Kie'mpis, verhollandsc'ht en verheerlijkt; & .1 {heeft Louis Couperas gevoelige dingen gezegd over „De jeugd van St.-Franciscus"; al heeft Frederik van Eeden den mysticus Eckhart bij zijn bewonderaars ingeleid en is hij tenslotte zelf tot de Hoom'sohie vroomheid bekeerd, — de V o 1 'k s z i e 1, inzoover zij zich toet literatuur 'bfemoeit, heeft de vroegere uitlatingen dezer heeren — baan-• brekers niet vergeten en losgelaten, omdat ze zich beter aansluiten bij de natuurlijke gesteldheid van het 'menschenhart.

KloOiS heeft gezegd: „God en metaphysica zijn dingen, waarover men beter doet niet te spreken".

Van hem' is ook de gretig aanvaarde spot': „De godsdienst hoort thuis in hoifjes en op de stille singels, waar de kastanjes het gele blad langi vasthouden".

Moet ik nog meer illustraties invoegen?

Welnu, — de hij uitstek populaire, zelfs door schooljongens en hiakvischjes van christelij'ke burgerscholen vertroetelde, Adama van Schéltema zei:

„De godsdienst is de go'edkoope levensleer en zaligheid van de donamen, zwakken en oneerlijken".

„Voor mij", zoO' sprak dezezelfde dicÈtervorst, „is er slechts één vroo'mheid: de schoonheid, en' slechts één geest: de Heilige Geest der Kunst".

Albert Verwey filosofeerde: „Voor mij is er slechts één gosdienst: het leven!"

Met een verbluffende eerlijkheid heeft Schoemaeckers voorgesteld in den nieuwen godsdienst d© aarde te aanbidden.

Het „Onze Vader" zet 'hij alvast om in de taal dezer religie: „Lieve ^'^rde, die ons aller moeder zijn, , gezegend zij uw heilige schoot".

Deze taal is evangelie voor het aardschgezinde hart van den mensch, dat iedere profetie van Godsontkenning aangrijpt om het zinlijk' teven te rechtvaardigen.

In den oceaan van 'het leven schijnt de koude golfstroom van het zinlijke allangszoomeer te overheerschen.

In de oorlogslanden is de Europeesoh'e ontaarding der beschavinig, waarvan Mjax. Nordau reeds vóór '25 jaren het wreede beeld schetste, in het stadium van verwildering ovengegaan.

In het soliede, voorbeeldige, Nederland nam de anti-'kerkelijke strooming, die voor een groot deel anti-godsdienstig getypeerd is, toe in breedte en vaart.

Volgens de laatste telling verklaarden 533-714 toenschen buiten alle kerkelijke organisatie te staan, — Öat is hijna 8 'pet. der geheele bevolking.

In Amsterdam bedroeg het getal der kerkloozen in 1900, 5.9 pCt.; in 1910, 11.81 pCt.; en in 1920, 21.73 pC't. van de bevolking. In tien jaar tijds is dus het getal der afzijdigen bijna verdubbeld.

En, nu eens de statistische cijfers, die men zoo gemakkelijk betwijfelen en 'betwisten kan, daargelaten, zou men, ook met den' besten wil tot optimistische waardeering, durven zeggen, dat binnen de grenzen der kerk de opgaande lijn zich' h'et duidelij'kst lafteek'ent, dat de verbeteringsverschijnselen het in beteekenis winnen van de symptomen van verdorring en verko-èling, dat de (ik' zeg niet tendens, maar) 'de k'rachjt tot reformatie steviger is dan de kracht tot onderdruklcing - Van het eertijds jong en veelbelovend ontsproten leven?

Om de vergelijking door tegenstelling zoo algemeen en dnidelij'k Imogelijk te imlakén: Heeft de kerk in de laatste kwarteeuw, méér invloed uitgeoefend op de wereld, dan de wereld op' de kerit?

Ik vrees, dat het antwoord zal moeten zijn: ondanks den heroidken ophouw van den vroeger vergeten en verwaarloosden arbeid, ondanks de wonderbiaarlijke vertakking van christelijke organisaties, ondanks de geboorte en den groei der inwendigje zending, is 'de 'kerk door de geweldig opdringendai cultuur beduusd geraakt, teruggedrongen, en, zoowel wegens gebrek aan aanpassings-als aan weerstandsvermogen, innerlijk verzwakt.

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen