VU Magazine 1975 - pagina 77

overgenomen. 'Men zou vanuit de ontwikkelingslanden tot een serieuze bestudering moeten komen van het Sowjet-model, maar tevens van het Japanse en van het westerse. Dan zou men van die verschillende systemen kunnen gebruiken wat men, gegeven zijn doelstellingen en uitgangsposities denkt nodig te hebben'.

Overschot Hoe zag het Sovv let-ontwikkelingsmodel, dat met het vijfjarenplan van 1928 inzette, er uit? 'Het belangrijkste wat de economische ontwikkeling van de Sowjet-Unie ons laat zien, is het grote belang van de investeringen voor de economische groei', aldus het proefschrift. 'Investeringen zijn in feite slechts mogelijk indien er sprake is van een surplus, dat wil zeggen: indien niet de gehele produktie wordt geconsumeerd. ' Het SowJet-stelsel is een methode om het actuele (= werkelijke) surplus te vergroten in een mate als slechts weinig is voorgekomen in de geschiedenis'. De boeren leverden het surplus, de staat investeerde dat in de zware industrie. Ter verduidelijking: stel een boer produceert honderd zakken graan. Voor eigen consumptie heeft hij er vijftig nodig, de andere vijftig kan hij op de markt brengen. Daarmee kunnen de arbeiders in de steden worden gevoed. In het model-Boecharin had de arbeider consumptiegoederen of landbouwmachines moeten vervaardigen als loon voor de boer. In de strategie die werd gevolgd onder Stalin was men wel uit op de vijftig zakken graan die de boer over had, maar er stonden geen consumptiegoederen tegenover. De boeren in de Sowjet-Unie bleken niet bereid om onder dergelijke voorwaaren een overschot te produceren. Tijdens de graancrisis van 1928 liep de agrarische produktie dan ook drastisch terug; de voedselvoorziening in de steden kwam in het gevaar. De collectivisatie van de landbouw (Kolchozmodel) bood de Sowjet-leiders de mogelijkheid dwang toe te passen. Deze kolchozen waren immers gedwongen hun vaste 'vijftig zakken graan' nan de staat te leveren. Wat er daarna overbleef mocht men houden. 'Het veilig stellen van het agrarisch surplus, ten behoeve van de opbouw van de zware industrie genoot duidelijk prioriteit boven de levensstandaard van de meerderheid van de bevolking', zo werd in het proefschrift opgemerkt. Tevens werd eraan herinnerd dat in de literatuur vrij veel overeenstemming bestaat omtrent de Sowjet-landbouw: men acht die nu niet direct een voorbeeld dat navolging verdient door de ontwikkelingslanden.

Dr. S. Knigge

dan nodig is voor het bestaansminimum en soms zelfs minder. Dat zij een agrarisch surplus aan de landbouw zouden kunnen onttrekken vergelijkbaar met dat van de Sowjet-Unie lijkt ons twijfelachtig', aldus het proefschrift, waarin verder ook wordt opgemerkt, dat het niet erg waarschijnlijk is, dat boeren in ontwikkehngslanden bereid zullen zijn om zonder geweld hun produktie te vergroten, terwijl het meerdere dat zij produceren ten goede komt aan de grootgrondbezitter (in feodale structuren) of aan de staat. 'Indien men geweld afwijst op ethische gronden en de verhoging van de levensstandaard der bevolking het doel van de economische ontwikkeling vormt, dan lijken werkelijk vrijwillige coöperaties en de boecharinistische methode meer kans op succes te hebben dan de methoden die men in de SowjetUnie heeft gevolgd.' Een zelfde soort vraag als met betrekking tot de landbouw, stelde dr. Knigge ook met betrekking tot de levensstandaard. In de SowjetUnie werd de industrialisering mede gefinancierd uit een verlaging van de reële lonen. Is het mogelijk om in de ontwikkelingslanden, waar de consumptie toch al zo gering is, deze nog eens extra te verlagen? Nog afgezien van de vraag of dat mogelijk zou zijn, leek het dr. Knigge niet waarschijnlijk dat iets dergelijks door de overheden van de ontwikkelingslanden zou worden opgelegd aan hun bevolkingen, omdat men veel meer dan de Sowjet-Unie ooit heeft gedaan de nadruk legt op het doen stijgen van de levensstandaard.

Levensstandaard Indien men in de ontwikkelingslanden tot grootscheepse industrialisatie zou willen overgaan, dan zou ook daar het overgrote deel van de lasten door de landbouw moeten worden gedragen. 'In hoeverre is dat echter mogelijk? Heeft de landbouw daar wel een surplus? Ontwikkelingslanden produceren vaak niet meer

Vraagtekens Overigens werd in het proefschrift ook gewezen op een 'bijzonder interessante ontwikkeling' in de Sowjet-literatuur, die er op neerkomt dat men minder strak lijkt vast te houden aan het dogma van de zware industrie die eerst tot ontwikkeling zou moeten wor-

den gebracht en dat men wat meer ruimte toelaat voor 'tofenjen'a la Boecharin, althans voor wat de ontwikkelingslanden betreft. Dr. Knigge tot VU-magazine: 'Er zijn een aantal uitlatingen in de literatuur die in deze richting te interpreteren zouden zijn. De cijfers geven aan, dat in de Sowjet-Unie zelf nog altijd de oude strategie wordt gevolgd, maar wel kom Je opmerkingen tegen, waarin de nadruk op de zware industrie wel Juist en nodig werd geacht voor de periode van opbouw, maar dat nu een andere periode is aangebroken. Met betrekking tot de ontwikkelingslanden zijn er in de wetenschappelijke literatuur - niet in de officiële ideologie - tal van vraagtekens geplaatst de laatste tijd bij de bruikbaarheid van het Sowjetmodel. Men vraagt zich dan af, of er in de ontwikkelingslanden niet meer aandacht moet worden besteed aan de landbouw, midden- en kleinbedrijf Er worden zelfs positieve uitlatingen gedaan over kapitalistische investeringen, met het argument dat deze investeringen beter zijn dan helemaal geen'. Hoewel ze enigszins buiten het onderwerp lag waar het proefschrift over handelde, rees niettemin de vraag of 'het Chinese voorbeeld' mocht worden beschouwd als een voor ontwikkelingslanden meer bruikbaar model, dan het Sowjet-voorbeeld, vooral ook, omdat men de laatste jaren in tal van ontwikkelingslanden de ontwikkelingen in China met grote interesse lijkt te volgen. 'Van China kun Je in ieder geval zeggen', aldus de heer Knigge, 'dat men daar veel nadruk legt op de ontwikkeling van de landbouw en op die van de consumptiegoederenindustrie. In China hééft iedereen een kostuum, en hééft iedereen bij wijze van spreken een fiets en een naaimachine. Misschien wel voor iedereen dezelfde, maar het is er. Ik dacht, dat er in China ook veel meer aandacht bestond voor kleine bedrijfjes. Van dorpen of communes wordt gevraagd dat ze zoveel mogelijk kunnen zorgen voor de gereedschappen die men er dagelijks nodig heeft. Naar mijn idee zijn dat fundamentele verschillen met de SowJ et-strategie. Hoewel het me niet precies duidelijk is waaruit 'het Chinese voorbeeld' nu exact bestaat - daarvoor ben ik niet genoeg op de hoogte - heb ik toch de indruk dat de ontwikkelingen daar gelijkenis vertonenn met wat in de Boecharin-strategie werd voorgesteld.'

Erfenis Het zou wat te ver voeren, alle punten waarop de Sowjet-Unie destijds verschilde van de ontwikkelingslanden nu na te lopen. In het proefschrift werd bijvoorbeeld nog aandacht, besteed aan de omvang van de Sowjet-Unie en haar talrijke natuurbronnen (een kleine bananenrepubliek in Latijns-Amerika zal het heel wat,moeilijker hebben een van het buitenland onalliankelijke economiie op te zetten dan de Sowjet-Unie); aan het bevolkingsprobleem, waarmee vrijwel ieder ontwikkelingsland te kampen heeft, maar dat in de Sowjet-Unie veel minder speelde en aan het 31

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen