VU Magazine 1975 - pagina 425

1^ ntagadne 27

Leer der Internationale Betrekkingen in de Sowjetunie door drs. J. H. M. de Winter De enorme na-oorlogse ontwikkeling van de leer der internationale betrekkingen in de Verenigde Staten — resulterend in een groot aantal wetenschappelijke publicaties, de oprichting van vele tijdschriften en onderzoekinstituten, en de ontplooiing van talrijke onderwijsactiviteiten — bracht Alfred Grosser in 1956 tot de vraag of de leer der internationale betrekkingen niet als een louter Amerikaans specialisme gezien moest worden. Had hij destijds niet over de Verenigde Staten maar over de Sowjetunie geschreven, dan zou hij hoogstwaarschijnlijk geconcludeerd hebben, dat de afwezigheid van een leer der internationale betrekkingen een van de opmerkelijkste kenmerken van het academische leven in dat land was. Immers, in 1956 bestond er in de Sowjetunie slechts één tijdschrift op het gebied van de internationale betrekkingen, was van enig wetenschappelijk onderzoek ter zake nauwelijks sprake, verschenen er in het geheel geen monografieën over de grote internationale problemen, en werd er totaal geen onderwijs in internationale betrekkingen gegeven. Handboeken, jaarboeken en documentenverzameiingen op het gebied van de internationale betrekkingen werden niet uitgegeven, gespecialiseerde instituten ontbraken. Thans, bijna twee decennia later, is deze situatie grondig gewijzigd. Honderden wetenschappers, werkzaam in vaak zeer grote, goed uitgeruste instituten, publiceren talloze boeken en artikelen over de meest uiteenlopende theoretische, methodologische en praktische aspecten van de internationale betrekkingen. Zij blijken in het algemeen vrij goed op de hoogte te zijn van westerse bronnen en van westerse methoden en technieken. Jaarboeken verschijnen nu regelmatig, grote documentenverzamelingen zijn aangelegd, terwijl in Moskou een reeks van tijdschriften op het gebied van de internationale betrekkingen wordt uitgegeven. In het korte bestek van dit artikel wordt nader ingegaan op een aantal aspecten van de leer der internationale betrekkingen in de Sowjetunie, te weten haar ontstaan, ontwikkeling en organisatie, de rol die het marxisme-leninisme speelt en het gewijzigde perspectief op de internationale politiek.

Ontstaan Zoals hierboven al werd aangestipt, was er in 1956 in de Sowjetunie nauwelijks sprake van enig onderzoek op het terrein van de in-

Chroesjtsjew cnBoelganinüpreis(1957) ternationale betrekkingen. Een zelfde situatie deed zich voor binnen andere sociale wetenschappen, met name sociologie en politicologie, die trouwens beide niet als autonome disciplines erkend werden. Deze feitelijke afwezigheid van de sociale wetenschappen in de Sowjetunie was vooral toe te schrijven aan het onder Stalin zo verstikkende intellectuele klimaat. Stalins uitspraken over sociale en politieke vraagstukken golden als de hoogste waarheid. Bovendien werden sociale wetenschappen zowel overbodig als gevaarlijk geacht: Overbodig omdat de ,,wetenschappelijke" wetten van het marxisme-leninisme een immers afdoende

In het vorige nummer van V L-magazine werd, naar aanleiding van een Oost-Westconferentie die aan de VU werd gehouden, een bijdrage afgedrukt waarin werd getracht de betekenis van „Helsinki" te evalueren. Deze maand gaat drs. J. de Winter nader in op de positie die de sociale wetenschappen — en dan speciaal de leer der internationale betrekkingen — innemen in de Sowjet-Unie.

verklaring boden voor de politieke en sociale ontwikkelingen in de Sowjetunie en daarbuiten; schadelijk omdat min of meer objectief wetenschappelijk onderzoek naar sociale en politieke problemen wel eens destabiliserende gevolgen voor het regime zou kunnen hebben. Pas na de dood. in 195.1. van de ..grootste marxist" tn ,.de grootste geleerde van ons tijdperk" ~ - zoals Stalin tijdens zijn leven genoemd werd kwam de weg langzaam vrij voor een herleving van de sociale wetenschappen in de Sowjetunie. Vooral het historische Twintigste Partijcongres van 1956. dat het startsein gaf voor de destalinisatie, bleek een belangrijke stimulans tot erkenning van de internationale betrekkingen als legitiem veld van onderzoek, Hoe kan deze herleving van de sociale wetenschappen na 1956 verklaard worden? Ongetwijfeld moet het antwoord op de eerste plaats gezocht worden in het ingrijpende veranderingsproces, dat zich na Stalins dood in de Sowjetmaatschappij voltrok. De post-stalinistische leiders vertrouwden niet langer, zoals Stalin had gedaan, op massale terreur om het systeem (en zichzell) te handhaven, maar gingen ertoe over meer subtiele overtuigings- en manipulatiemethoden te hanteren. Om dit met succes te kunnen doen. hadden ze de steun nodig van met name empirisch sociologisch onderzoek naar de sociale structuur, de attitudes, de motivaties en het gedrag van de Sowjetburgers. teneinde effectievere methoden voor sociale controle en systeemlegitimering te ontwikkelen. Deze sterk gevoelde behoefte bracht het regime ertoe de herle\ing van de sociologie te tolereren. Tegelijkertijd deden

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen