VU Magazine 1975 - pagina 304

werkt hij op volledig andere, vermoedelijk veel meer indirecte wijze.

Privatisering van de godsdienst De godsdienst mag dan niet meer nodig zijn voor de samenleving en hij mag zich dan van de samenleving als zodanig min of meer hebben losgemaakt, verdwenen is hij allerminst, zoals iedereen kan constateren. Ja, we hebben reeds in ons inleidend hoofdstuk vermeld dat er allerlei tekenen zijn die er op wijzen dat hij nog steeds of opnieuw een belangrijke rol speelt. Hoe is dat nu te verklaren? De beste ingang hiertoe hebben we naar onze mening als we letten op het proces dat in het algemeen aangeduid wordt met de term privatisering van de godsdienst. Het proces zelf stoelt op ontwikkelingen in de samenleving, waar we ook van privatisering kunnen spreken. Die ontwikkelingen zullen we in het vierde hoofdstuk, waar we de veranderende plaats van het individu in de samenleving nader bezien, uitvoeriger aan de orde stellen. We zullen ze hier slechts kort aanduiden, om dan in te gaan op wat er met de godsdienst in dit opzicht gebeurd is. Het belangrijkste punt is dat er in de samenleving een uiteengroeien tussen een publieke sfeer en een private sfeer te constateren valt. De samenleving is, met name sinds de industriële revolutie en door de technische ontwikkeling, steeds ingewikkelder en steeds massaler geworden; ze is mede daardoor ook steeds rationeler, in de zin van efficiënter en meer op basis van berekeningen, georganiseerd. De individuele mensen hebben deze ontwikkeling eigenlijk niet goed kunnen bijhouden; deze samenleving is hun als het ware over het hoofd gegroeid. Met als gevolg dat voor hen alles niét rationeler, in de zin van meer inzichtelijk, is geworden; zelfs het tegendeel is vaak het geval. Mannheim heeft destijds al op deze discrepantie gewezen, toen hij stelde dat de functionele rationaliteit (het functioneel op elkaar afgestemd en efficiënt georganiseerd zijn van de handelingen ter bereiking van een bepaald doel) wel is toegenomen, jtnaar dat de substantiële rationaliteit (het vermogen weloverwogen te handelen op basis van het inzicht dat de persoon zelf heeft in de samenhang tussen en het uiteindelijk doel van de gebeurtenissen) veelal is afgenomen. Deze rationele samenleving komt als het ware ver van de mensen af te staan, wordt vreemd voor de mensen; het wordt voor hen - zoals Zijderveld het heeft genoemd - een abstracte samenleving. En in reactie hierop trekt de mens zich om zo te zeggen terug in zijn eigen wereld, dit wil zeggen de wereld zoals hij die nog wel kan doorzien en op de vorming waarvan hij ook invloed heeft. Dit proces wordt aangeduid met privatisering. En zo ontstaat een publieke sfeer; de grote vreemde samenleving, en een private sfeer; zijn eigen privé-wereld. Tussen deze sferen bestaan uiteraard allerlei contacten, aangezien dezelfde mens in beide leeft, 38

maar er bestaan ook allerlei spanningen en onomkeerbaar proces. Dit betekent - maar tegenstellingen tussen, omdat die mens in die dit terzijde - dat die naam er ook nooit meer sferen vaak wel erg verschillend leeft. op dezelfde wijze in kan terugkeren. Om het Velen stellen nu dat ook de godsdienst zich wat cru te zeggen; het was oorspronkelijk de heeft geprivatiseerd, dat hij zich als het ware naam van de bijbelse God, van de God van de met de mens uit de publieke sfeer heeft terug- conventionele religie; het kan in de toekomst getrokken en zich in de private sfeer heeft ge- alleen maar de naam worden van de 'God zij nesteld; dat hij voor die publieke sfeer ook met ons'op onze munten, van de God van de niet meer van belang is (en dat zou dus hele- burgerlijke religie. maal kloppen met wat we in de vorige paragraaf stelden), maar dat hij alleen nog func- Ook volgens Berger wordt godsdienst dus in de publieke sfeer zonder betekenis. Maar niet tioneert binnen die private sfeer. Luckmann bijvoorbeeld spreekt niet alleen in de private sfeer. 'In de sfeer van het gezin en over de 'privatisering van de kerk-gebonden van de sociale relaties die er nauw mee verbonreligiositeit', maar stelt ook dat de belangrijke den zijn, blijft de godsdienst een aanzienlijk religieuze thema's die aan het ontstaan zijn potentieel aan 'werkelijkheid' bezitten, d.w.z. aan de privé-sfeer ontspringen. Van geheel blijft hij relevant in het kader van de motieven andere zijde, namelijk van de bekende theo- en zelfinterpretaties van mensen in deze sfeer loog Moltmann, vernemen we een soortgelijk van dagelijks sociaal handelen.' Hij spreekt geluid. Ook volgens hem is godsdienst privaat dan over 'localisering in deprivésfeer' en over zaak geworden; hij is teruggedrongen tot het 'individualisering'. Met dit laatste wordt bepersoonlijk leven en de informele relaties, doeld, 'dat geprivatiseerde godsdienst een waar hij stabiliserend en geruststellend werkt, zaak is van de 'keuze' of 'voorkeur' van het maar is van geen betekenis meer voor het individu of het gezin, en daarmee ipso facto openbare leven. 'Het christelijk geloof vestigt tekort schiet in gemeenschappelijke, bindende zich daar waar de maatschappij de individuali- kracht'. 'De waarden die tot deprivé-godsdienteit toch al losgelaten heeft. Sociaal gesproken stigheid behoren, zijn typisch irrelevant voor wordt het dan ook volkomen irrelevant.' Ja, zo institutionele contexten buiten de privé-sfeer.' irrelevant, dat hij even verder kan schrijven; 'De christenheid heeft de wereld niets meer te Nu zijn er bij de discussie over privatisering zeggen dan alleen wat de wereld zelf horen wil.' ook tegensprekers te horen. Zo wijst Bellah Iets genuanceerder maar wel zeer indringend er op datje wel van subjectivering en interhoudt ook Berger zich met deze zaken bezig. nalisering van de godsdienst kan spreken, Hij doet dit in het kader van de behandeling maar dat dat nog niet gelijk is aan privatisevan de secularisatie, die hij laat ontspringen ring. De persoonlijke ervaring en het verin het economisch leven en met name die innerlijkte geloof is vaak verbonden met persectoren van de economie die hun vorm kre- sonen of zaken buiten de privé-wereld. En gen door de kapitalistische en industriële pro- McGuire zegt, schrijvend over de 'ondercessen. Vanuit dit centrum van de samen- grondse kerk' binnen de rooms-katholieke leving breidt de secularisatie zich uit. 'De se- wereld, dat de oriëntatie van deze dissidente cularisatie heeft zich van deze sector 'naar groepen beschouwd kan worden als een bebuiten' bewogen naar andere gebieden van de weging juist tegen de privatisering in, vooral samenleving. Een interessant gevolg hiervan is ook omdat er binnen die groepen de nadruk geweest de tendens dat godsdienst 'gepolari- op wordt gelegd dat godsdienst van betekenis seerd' wordt tussen de meest publieke en de is voor alle terreinen van het leven. meest private sectoren van de institutionele Het is goed om duidelijk te stellen dat privatiorde, met. name tussen de instituties staat en sering niet gelijk is aan subjectivering. Met gezin'. De werkelijkheid schijnt Berger hier de laatste term geven we een ontwikkeling gelijk te geven; er worden bijvoorbeeld wel aan in het godsdienstig leven, waar ook velen gebeden uitgesproken in onze huiskamers en op gewezen hebben en waar over de aanweóók voor vergaderingen van officiële over- zigheid er van in het algemeen wel overeenheidslichamen (het zogenaamde ambts- stemming bestaat. Het is met name Schelsky gebed), maar zou er ook gebeden worden in die hiervoor de aandacht heeft gevraagd. Hij vergaderingen van aandeelhouders of van sprak over 'Dauerreflektion', over voortduondernemingsraden? rende reflectie en hij bedoelde daarmee dat Maar betekent dit dan dat godsdienst toch ook op het terrein van het geloof onze pernog een rol speelt in de publieke sfeer? Vol- soonlijke beleving en ervaring van doorslaggens Berger is dit kennelijk alleen in een be- gevend belang wordt en dat we ook met paalde fase van de ontwikkeling nog het ge- godsdienstige waarden alleen maar op een val, want er is een tendens tot secularisatie permanent reflecterende manier kunnen ook van deze publieke sfeer. 'Secularisatie bezig zijn. Het verschil tussen subjectivering verbreidt zich dan in een nagenoeg onafwend- en privatisering ligt hierin, dat het eerste bebaar proces van 'diffusie' van de economische trekking heeft op de manier waarop we genaar de politieke sfeer. Wie moet hier in Ne- loven, daarbij in het midden latend of die derland niet denken aan het verdwijnen van - veranderde - manier van geloven alleen de naam van God uit de troonrede? Dat is maar betrekking heeft op onze privé-wereld of ook op de wereld daarbuiten. Met privatikennelijk geen incident, maar een fase in een

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen