VU Magazine 1978 - pagina 23

magamte 21 Een andere bewoonster antwoordde op mijn vraag of het moeilijk was de dood onder ogen te zien verbaasd: „Moeilijk, moeilijk? Het is alleen maar heerlijk; de overkant wacht. Hoe kun je nu verdrietig zijn als je weet dat het nog veel fijner wordt!"

ren, er vrede mee heeft dat na het verdorren noodzakelijk het sterven volgt. En dan is het niet de voorstelling van een hiernamaals dat van belang is voor het aanvaarden, maar de vraag of zo iemand betekenis, zin geeft aan zijn eigen dood.

Wellicht klinkt z o n uitspraak, op deze manier herhaald, gemakkelijk pathetisch en geëxalteerd, maar in het gesprek klonk hij zeer authentiek en doorleefd. Natuurlijk is het in dit geval wel zo, dat het hier alleen maar gaat om één bejaardentehuis van de Hervormde Kerk, waar de meeste bewoners midden-orthodox georiënteerd zijn, een vrij groot aantal streng-orthodox (Gereformeerde Bond), terwijl de vrijzinnige oriëntatie nauwelijks vertegenwoordigd is. En dergelijke oriëntaties hebben vanzelfsprekend grote invloed op het denken over de dood. Maar het blijft zonder meer indrukwekkend te zien, hoe gaaf, hoe ongerept de visie van veel bewoners van dit tehuis op het leven, de dood en het hiernamaals nóg intact is en functioneert. Ik ben gereformeerd opgevoed en behoor tot de gereformeerde kerk. Maar waarschijnlijk leef ik lang genoeg temidden van twijfelaars om eraan gewend te zijn je af te vragen of een dergelijke ongehavende kijk op het hiernamaals nog bestaat. En als je dan ziet hoe dat deze mensen oriënteert en hoe ze daarin thuis zijn, dan word je daar stil van. Het roept een stukje heimwee op naar een wereld waarin je veilig bent en het leven en de dood in kaart ziet.

Ontwijken Het wordt w e l anders wanneer iemand noch gelooft, noch andere gedachten heeft over de dood en het eigen sterven. Dan ontstaat het gevaar dat de gedachte aan de dood verdrongen wordt. En verdringen is precies het tegenovergestelde van aanvaarden. De huiver van de dood blijft in zijn volle hevigheid bestaan en om daaraan te ontkomen, duwt men de gedachte aan de dood uit het bewustzijn weg en verzet men zich tegen alles wat de gedachte aan de dood zou kunnen oproepen. Op deze manier reageert men zowel op de eigen naderende dood alsopdie van anderen. Verdringen betekent dan een emotionele afweer tegen het besef dat de dood een nabije werkelijkheid is. En dit kan ertoe leiden dan men dit

„Bewoners van bejaardentehuizen moeten zoveel mogelijk de vrijheid hebben zelf te bepalen in welke mate zij bij een sterfgeval met de dood geconfronteerd willen w o r d e n . "

Strijd Toch zullen w e moeten oppassen het aanvaarden van de dood alleen te willen zoeken bij gelovige mensen, die de dood niet zien als een zwart gat, als een eindpunt, maar als een drempel naar een nieuw leven. We moeten niet vergeten dat juist ook het geloof tijdens het sterfbed de strijd kan doen oplaaien over de vraag of men al dan niet behouden is. Een verpleegster vertelde mij over het sterven van mevrouw Van Zwet. Zij was erg onzeker geweest over de vraag „of ze er wel was". De verpleegster had met haar gesproken en haar gezegd dat ze de verzoening aanvaarden moest. Mevrouw Van Zwet had geantwoord dat ze dat wel deed, maar dat „die andere (nl. de duivel) er ook nog was". De volgende avond had ze te kennen gegeven met een dominee te willen spreken. Na dat gesprek was ze tot rust gekomen, 's Nachts had een verzorgster met haar gezongen,,A Is ge in nood gezeten". Maar ook om een andere reden zou ik het aanvaarden van de dood niet als alleenrecht van gelovigen willen zien. Van belang is of mensen de dood kunnen inpassen als natuurlijk gevolg van het leven. Het gaat erom of men het eigen sterven een zin geven kan. En dat is niet slechts voorbehouden aan gelovige mensen. Ik kan me voorstellen dat iemand die het leven ziet als het rijpen van een vrucht, als een opeenvolgend proces van groeien, bloeien, rijpen en verdor-

besef niet bij zichzelf toelaat en dat men zo het noodzakelijke proces van identiteits-verandering, waar we daarstraks over spraken, afremt. In extreme gevallen zou het kunnen voorkomen dat men het naderen van de dood niet onderkent, ondanks duidelijke signalen. Gesprekken met bewoners van 'Het Laatste Kwartier gaven mij de indruk dat een dergelijk verdringen bij hen maar weinig voorkwam. Het was vrijwel nooit moeilijk met de bejaarden in dit tehuis te spreken over de dood in het algemeen en de eigen dood in het bijzonder. Ik geloof dat w i j tegenwoordig ook te vaak wapperen met het gezegde dat wij allemaal de dood zo verdringen. Nou, ik zie daar niet zo veel van. Er verschijnt alleen al te veel literatuur op de markt over de problematiek van het sterven, om van verdringen te mogen spreken. Verdringen doe je niet opzettelijk. Het is een onbewust proces, dat zfch voltrekt zonder dat je eigen wil daaraan te pas komt. Je kunt er dus vanuit gaan, dat mensen die er blijk van geven, maar liever niet al fe lang en te veel over de dood te praten de dood nog niet verdringen. Het is me maar een heel enkele keer overkomen dat ik de dood als gespreksonderwerp beslist niet aan de orde kon krijgen, in het geval dat men uitsprak liever niet over de dood te willen praten — hetgeen in feite* al spreken over de dood is — gebeurde dat bewust. Dan hebben w e het niet over het verdringen van de dood, maar over het ontwijken van de gedachte aan de dood. En dat is een hele andere,

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen