VU Magazine 1981 - pagina 126

de farizeeërs, wellicht gepaard aan een ketterjacht op andersdenkenden." We komen op het tweede punt van de ingezonden brief in Trouw: waarom geen jood als bijzonder hoogleraar aan de VU? Is dat toch niet weer ten diepste christelijke bevoogding? ,,lk kan me die vraag heel goed voorstellen", vertelt Den Heyer, ,,ik vind hem ook eigenlijk wel terecht! Ik denk dat het heel vaak al snel gaat van: wij christenen weten het wel, wij zullen het even vertellen. Ik weet alleen niet of het op dit ogenblik al zou kunnen, een jood op deze leerstoel, of de dialoog er al aan toe is. Ik stel het mij zo voor dat ik veel joden uitnodig om gastkolleges aan de VU te geven. Uit gesprekken met joden is mij duidelijk geworden dat dat er ook inzit. Dat gaat lukken, van joodse kant is daar belangstelling voor. Zó wil ik mijn opdracht gaan invullen." Enige tijd terug was op de Duitse televisie een gesprekkenreeks tussen een joodse geleerde (Pinchas Lapide) en een katholiek theoloog (Hans Küng). Dat vindt Den Heyer startpunten voor een werkelijk gesprek. Zulke gesprekken kunnen we straks ook aan de VU verwachten. ,,Dat kan een brug slaan naar de toekomst. Dan kan na mij op deze post inderdaad ooit een jood benoemd worden" hoopt Den Heyer. Wat voor reakties vernam hij in de joodse wereld op zijn benoeming? ,,lk geloof dat de meesten nog wat afwachtend zijn, zo van: wie is hij, wat wil hij, wat is de bedoeling van deze leerstoel? Anderzijds proefde ik ook openheid." Zijn inaugurele rede zal geen hoogdravend wetenschappelijk betoog worden, eerder een persoonlijk getint verhaal over zijn motivatie en zijn plannen. Dat brengt ons op de vraag hoe de dialoog met de joden gevoerd moet worden. Joden hoeven geen christenen meer te worden zoals vroeger. Hoe moet je blijven balanceren tussen je eigen identiteit en die van de ander? ,,lk sprak laatst een rabbijn, hij zei tegen mij:,, Jullie hoeven helemaal niet te worden als wij. Wij eerbiedigen iedereen in z'n geloofsovertuiging". Zo'n houding zouden wij ook moeten aannemen: een jood hoeft niette worden als wij. Daar gaat hetniet om. Waar het dan wel om gaat: ik denk dat als je zoveel gemeenschappelijks hebt, per slot van rekening een heel boek dat wij Oude Testamenten zij Tenach noemen, een boek over de God waarvan je beiden zegt: ,,Dat is

,,We hoeven niet één te worden met de joden"

116

onze Heer", je dan een prachtige basis hebt, een eenheid in godsdienst en denken. Daarmee bedoel ik niet oekumene, eenwording. Wij hoeven niet één te worden. Dat is een streven van christenen onderling. En niet alleen de bron is gemeenschappelijk, maar ook de visie op de toekomst, dat waarnaar je uitkijkt. Ik denk dat we niet allebei op andere dingen wachten als het om het Koninkrijk Gods gaat. Het gaat om een vernieuwing van de wereld, een toestand waarin God Koning zal zijn op aarde, iets dat fout is gegaan en weer.goed wordt. Zozeer is dat een gemeenschappelijk iets, al kun je best verschillen aanwijzen, dat dat alleen al een motivatie moet zijn om met elkaar een open gesprek te voeren, om met elkaar bezig te zijn en van elkaar te leren. Het jodendom heeft een eigen, eeuwenoude traditie. Het heeft tweeduizend jaren overleefd, letterlijk overleefd, want vaak was het een kwestie van leven en dood. Macht heeft het jodendom nooit gehad. Daar kun je ook wat van leren, denk ik." Al hebben joden en christenen het Oude Testament gemeenschappelijk, toch keken en kijken christenen vaak met een bedenkelijke blik naar dit deel van de bijbel. De God van liefde en vrede uit het Nieuwe lijkt te staan tegenover een God van wraak en oorlog uit het Oude Testament. Moeten christenen niet eerst, alvorens met de joden te gaan praten, zélf anders gaan aankijken tegen ,,hun" Oude Testament? Den Heyer:,,Beslist, 't Heeft er wel eens om gespannen, maar gelukkig heeft de Kerk het Oude Testament nooit uit de bijbel gegooid. De Kerk heeft het met alle eraan verbonden problemen de eeuwen door meegenomen. Er werd en wordt heel verschillend gedacht over de verhouding tusse Oude en Nieuwe Testament. Neem een figuur als Marcion die in de tweede eeuw na Christus voorstelde om het Oude Testament te schrappen. Ook Marcion zei al dat het daar over een andere God ging dan die van het Nieuwe Testament. De God van het Oude Testament was immers een wrede God? Toch heeft de Kerk hem tot ketter bestempeld. Datzegttoch wel wat. En in onze eeuw, in de eerste twintig jaar, zag je in Duitsland een theoloog als Harnack die vol gevoel en eerbied over Marcion schreef en eigenlijk vond dat die gelijk had. Je begrijpt hoe gevaarlijk dat was in het Duitsland van toen, hoe dat paste in de anti-joodse stemmingmakerij. Ook vandaag de dag hoor je nog veel kerkmensen de vraag stellen: wat moeten we aan met het Oude Testament? Ik hoorde eens van iemand die in een vreemde plaats een kerk bezocht. Ter plekke werd een boek bijgehouden over onderwerp en tekstkeuze van alle daar gehouden preken. Het trof hem, toen hij het rijtje bekeek, hoe weinig er over het Oude Testament werd gepreekt. Anderzijds kun je van het calvinisme zeggen wat je wilt, maar Galvijn plaatste het Oude Testament op een voetstuk. Men heeft hem nooit de uitspraak kunnen ontlokken dat het minder belangrijk was dan het Nieuwe. Die gedachte past dus wel in de calvinistische traditie.

Was Jezus een joodse profeet? Toch merk je dat in het gesprek met joden het Oude Testament heel anders gaat klinken. Wij bekijken het vaak met een westerse bril en vragen dan of de verhalen wei ,,echt gebeurd" en historisch zijn bij voorbeeld. Wij gaan het te lijf met allerlei kritische onderzoekmethoden, maar dat is niet de manier waarop de joden er zelf tegenaan kijken. O ja, wij christenen hebben wel eens moeite met het Oude Testament. En toch is het goed je te realiseren dat het liefdesgebod van Jezus een citaat is uit het het Oude Testament, Levitikus19. Dus de gedachte dat het ,,nieuwe" van Jezus 'em in het liefdesgebod zit, is niet juist." Wat is dan het nieuwe van Jezus? ,,Wij hebben veel te gemakkelijk ,,liefde" gezegd. Of ,,genade". Terwijl het hele Oude Testament vol staat met verhalen van een genadige God. Zelfs de Wet is genadig, want het zijn regels waarmee mensen uit de voeten kunnen. Het unieke van Jezus zit' em dan ook, denk ik, in zijn persoon en optreden. Hij riep sterker dan ooit op tot bekering omdat het Koninkrijk Gods nabij was in zijn visie. Dat is het centrum van zijn boodschap, een oude profetische boodschap die opnieuw aktueel werd. Jezus kwam niet om de Tora of de wet af te schaffen, zoals wel eens gedacht wordt, maar om die te vervullen, tot volheid te brengen en opnieuw te onderwijzen." Was Jezus dan een joodse profeet? Moeten we ons in dat geval dan niet gewoon weer een joodse sekte noemen in plaats van christenen? ,,Uiteindelijk gaat het om de opstanding. Jezus beeldde zijn sterke verwachting van het Koninkrijk Gods uit in het genezen van zieken, het uitdrijven van boze geesten, het bevrijding verkondigen aan gevangenen en hetverheffen van armen. En dan lijkt zijn weg ineens dood te lopen. Dat is het lot van mensen die het goede willen en strijden voor recht en gerechtigheid. Hun wegen lopen dood, ze worden gemarteld en om het leven gebracht. Ook Jezus wordt gekruisigd. Maar uitgerekend deze weg wordt door God in de opstanding aangewezen als niet-doodlopend. Dat geeft mij moed, dat geeft mij zekerheid als ik naar de toekomst kijk: deze weg, dé weg, loopt niet dood. Het is moeilijk om over het ,,unieke" van Jezus te praten. Het zit 'em denk ik in het aanwijzen en ontsluiten van die weg." Een moeilijk onderwerp, stellen we vast. ,,De ene keer lukt het dan ook beter om het goed onder woorden te brengen dan de andere keer" laat Den Heyerzich ontvallen. ,,lk probeer het zonder grote woorden te

vu-Magazine 10 (1981) 3 (maart)

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen