VU Magazine 1986 - pagina 83

De Karnemelksluis te Enkhuizen rond 1900: een vervuilde gracht in een vervallen stad

staan. Het heeft in feite alles te maken met ,,de wet van de remmende voorsprong": Holland, in vroeger eeuwen onbetwist koploper bij de haringvangst, land waar bovendien het haringkaken werd uitgevonden en lang de belangrijkste exporteur van dit zilte zeebanket, was inmiddels ruimschoots ingehaald door andere zeevarende naties die het kaken nabootsten en het voor het overige niet zo nauw namen met de kwaliteit van hun produkt. In de moordende concurrentieslag die daarvan het gevolg was, legde de Hollandse haringvisserij — niet in de laatste plaats door eigen schuld — het loodje. ,,Daar nu hun (dat is: de buitenlandse red.) haring veel goedkoper is en de Russische boeren, bij welke veel consumptie van die visch is, weinig het onderscheid in smaak proeven, wordt die meer op den duur door hun gezocht dan de onze, die duurder is; ook heeft de haring zijne vorige standplaatsen verlaten; verscheidene visschers hebben dus om maar visch te huis te brengen zicht onder de kusten begeven en daar hom- of kuitzieke haring gevischt; andere verzuimden de haring welke 's avonds niet gekaakt was, over boord te werpen en kaakten dus de volgende dag doode visch; hierdoor ontving de oude naam der Hollandsche haring een geweldige knak; de meeste schuld ligt echter bij het aannemen

VU-MAGAZINE - FEBRUARI 1986

van vreemde schippers, die zich het kaken slecht verstonden of min naauwkeurig te werk gingen", aldus de heren Van Lennep en Van Hogendorp. De kiem van de achteruitgang van de haringvisserij in het algemeen en van het verval van de stad Enkhuizen, zou overigens al in het midden van de zeventiende eeuw zijn gelegd toen, bij een zeeslag tijdens de eerste Engelse oorlog, een groot deel van Enkhuizer haringvangst en -vloot werden geconfisqueerd. Diarrhee Voor een modern historicus als Loots, de auteur van het hoofdstuk over Enkhuizen, is het uitsluitend zoeken van een verklaring voor het verval van de stad in de achteruitgang van de haringvisserij, wat al te simplistisch. „Waren er mogelijkheden om het verval te stuiten of te keren en werden deze benut?", zo vraagt Loots zich af. Hij wijst op het sterk teruglopende inwonertal van Enkhuizen — tussen 1622 en 1795 daalde dit met ruim tweederde, van rond de 21.000 naar nog geen 7.000! — waarvoor ook andere factoren dan de teruglopende haringvisserij aansprakelijk moeten zijn geweest. Zoals de algehele economische teruggang van de stad, in sa-

menhang met die van de Republiek. Die terugloop van het inwonertal zou in de Franse tijd trouwens doorzetten om in 1815 tot een voorlopig minimum van iets meer dan 5.200 inwoners te leiden. Het beeld van een stad in de problemen wordt nog verhevigd door ander ongemak: epidemische ziekten, hoge werkloosheid en een tomeloze groei van de gemeentelijke financiële tekorten. Tussen 1814 en 1850 ziet Enkhuizen zich geconfronteerd met een buitensporig hoog sterftecijfer — gemiddeld zo'n dertig sterftegevallen per duizend inwoners — veroorzaakt door malaria-, pokken- en choleraepidemieën. Deze epidemieën kunnen voor een deel rechtstreeks worden gekoppeld aan de geografische ligging van de stad, want de verzilting, het nuttigen van oppervlaktewater en in zekere zin ook de verstedelijking, hebben daarbij een rol van betekenis gespeeld, aldus Loots. ,,ln Enkhuizen was de ,,gemene man" aangewezen op regenwater uit verzamelbakken of op oppervlaktewater. Het kwam voor dat het riool lekte in genoemde bakken. In deze toestand gedijden cholera en diarrhee voortreffelijk. En daar kwamen dan de ,,eenvoudige" besmettelijke ziekten als de pokken nog eens bij... Was Enkhuizen eigenlijk wel een stad van

77

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen