VU Magazine 1986 - pagina 441

genomen. De devote geschriften waren in de meerderheid. Want, zoals Nico J. P. van der Lof in de tentoonstellingscatalogus opmerkt: "Overal waren de mensen bezorgd om hun zieleheil". Geen wonder dus dat ook de talrijke bijbeluitgaven in de landstaal juist in dat tijdvak gretig aftrek vonden. Na de reeds in 1477 verschenen Delftse bijbel — de eerste in de Nederlandse taal gedrukte — raakte vanaf 1526 vooral de Liesveldtbijbel snel populair. Deze Nederlandstalige uitgave was gedrukt door Jacob van Liesueldt uit Antwerpen en bevatte het nieuwe en een klein deel van het oude testament, deels in een bewerking van de Luthervertaling, deels als een vertaling van de traditionele, rooms-katholieke 'vulgaattekst'. Het waren vooral de commentariërende kanttekeningen, met hun duidelijk protestantse ondertoon, die de woede van de katholieke overheid opriepen. In 1542 werd de Liesveldtbijbel verboden en drie jaar later liet Jacob van Liesveldt door beulshand het leven. Het drukken, uitgeven en verspreiden van bijbels en verboden boeken werd een uiterst riskante aangelegenheid. En dat was de reden waarom tal van drukkers uit de zuidelijke en de noordelijke Nederlanden uitweken en, na vele omzwervingen, uiteindelijk terechtkwamen in het Duitse Emden. Daar verschenen vanaf 1556 de meeste protestantse bijbeluitgaven.

D

e variatie in die Nederlandstalige bijbels was groot. En er ontstonden al snel twee stromingen: zij die, in navolging

De eeuw van de beeldenstorm n het kader van de manifestatie 'De Isteden eeuw van de beeldenstorm' zijn in vijf tentoonstellingen ingericht, waarvan 'Het boek in de zestiende eeuw' er één is. De smaak van de elite (Amsterdamse kooplieden en hun cultuur in de zestiende eeuw); Amsterdams Historisch Museum, t/m 7 december; Woelige tijden (Amsterdam in de eeuw van de beeldenstorm); Gemeente-archief Amsterdam, t/m 15 november; Kunst voor de beeldenstorm (Noordnederlandse kunst tussen 1525 en 1580); Rijksmuseum Amsterdam, t/m 23 november; Het boek in Nederland in de zestiende eeuw: Rijksmuseum Meermanno-Westreenianum Den Haag, t/m 22 november; Leerrijke reeksen (Grafiek van Maarten van Heemskerck); Frans Halsmuseum Haarlem, t/m 23 november; Huisraad van een molenaarsweduwe (Gebruiksvoorwerpen uit een zestiendeëeuwse boedelinventaris); Museum Boymans-van Beuningen Rotterdam, t/m 7 december; Ketters en papen onder Filips II: Rijksmuseum Het Catharijneconvent Utrecht, t/m 23 november. van Luther, de bijbel naar het volk wilden brengen en daarom streefden naar 'gepopulariseerde' versies, en degenen die dat streven te populistisch vonden en uit orthodoxe of humanistisch-filologische overtuiging meenden, dat vertalers zo dicht moge-

lijk bij de grondtekst dienden te blijven. In ieder geval verschenen er in de tweede helft van de zestiende eeuw tal van onderling uiteenlopende, maar protestantse en Nederlandstalige bijbels. Vrijwel zonder uitzondering waren dit echter vertalingen van vertalingen en daarom, uit godsdienstig en taalkundig oogpunt, weinig betrouwbare boekwerken. En zo verschenen bijvoorbeeld een Zürcherbijbel naar een bewerking van Zwingli naast een vertaling van Luthers Maagdenburgerbijbel. De laatste viel vooral bij de doopsgezinden in de smaak en is in die kringen onder de naam Biestkensbijbel nog lang populair gebleven. De gereformeerden daarentegen hielden het liever bij een in 1561 door Gilles van der Erve uitgegeven bijbel, deels gebaseerd op de Liesveldtbijbel, deels op een vertaling van het nieuwe testament door Jan Utenhove. Deze Deux-Aesbijbel dankte zijn naam aan een kanttekening, waarin een verwijzing naar het dobbelspel was opgenomen ('deux-aes' verwijst naar twee en één op de dobbelsteen en symboliseert in die aan Luther toegeschreven kanttekening de armste lagen van de bevolking). Nochtans is deze Deux-aesbijbel ruim vijfenzeventig jaar lang de officiële gereformeerde bijbel gebleven. Totdat, in 1637, de statenvertaling —de eerste Nederlandse bijbel die rechtstreeks uit de grondtekst was vertaald — verscheen, die in één klap een eind zou maken aan de godsdienstige èn taalkundige verwarring die het bonte scala aan onderling afwijkende bijbelvertalingen uit de zestiende eeuw had teweeggebracht. D

BjijtéfofetSagSttt Bmtfc/ 'Stipt sik ffortflisttffij (L^fnwmt léoottttt/ otïic SrtJtöic mofto/ctt tan g^tèjaöéut ctn ISaitne/ mitraat^ottttf/ ttiel^arttn!>EJi?neffc/ mmisangbttfj (fopt&e loop» C&ft"etintb?miibfoot !jl]diiiu(reltm «tiPatmt/wdljerttiiac Öxocgbr gl^cljartiécü fofl^BtojSoptoochtticl. Cöoc neemt bioc» g\)i <éttHM/ tnöc &f oeg^c •^pch? ^laöetr/ m Wmtilx^ ,6aef/ niic marct waital öit ttfam? ten paétex/ eiitic öiinthet f fauriita mit !aeu btee JdaoWnrét mccteetcnot aSt/ enöeb» fttio?» i^me/ otilc öan naO ban niat np. ^atecuanffrifiann/eff ©upucCatud/ff^» BjDitctttit fmojgijtns ontfwnt .mg.ocen matct

i ï'e0l^ gcamtoe Itmv.

m !)tttotl0rtnoafTcliei.mit witte Wim «IS

5ffateffeÖ?oii£ftentia|fRoc6ermfl>t oftUft» latatiesoag^ txoanatl/ teichtn een once laet latn peribcn met giflo aecBen.

i <&m Qfel ^apr re nuirtben.

T^ctttit Böoftttennan Subeaoft «ïlebcniptit öïöuptft^ etitiefietfcm looa^enöcwaft^ sbapjüacrmcijc. SSretiJoiicaet /ïcicitcn ceit énce aft siijierftatm

lO-'Uiam BCisften remrti? tegen eiepettiUntie. .

Gri» tm «ttten,® CS mojgben» wcm^n xotm Het fel pro-roomse boekje van Joh. Eckius, getiteld 'Declaracie leghen zommighe articulen der Lutheranen', dat ondanks zijn strekking door de katholieke overheid in beslag genomen en verbrand werd. Publiciteit, ook negatieve, over ketterijen was kennelijk uit den boze!

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1986

Een boekje met praktische adviezen op vooral medisch gebied (van buikloop tot pest), dat blijkens de titelpagina 'seer nutte ende profijtelijck' is, en nog 'seer ghenuechllick omte lesen' bovendien. Het werd in 1560 door Peter Warmersoen te Kampen gedrukt.

391

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen