VU Magazine 1987 - pagina 26

komt er weer voldoende koolzuur terug in het lichaam. Hyperventilatie kan zowel een lichamelijke als een psychosociale oorzaak hebben. De belangstelling van onderzoekers naar dit verschijnsel gaat echter vooral uit naar de psychosociale factoren die hyperventilatie bepalen. De psychofysioloog dr.Bert Garssen, verbonden aan de vakgroep pyschiatrie van de Rijksuniversiteit Utrecht, schreef een proefschrift over het hyperventiiatie-syndroom. Van alle mensen die regelmatig onder behandeling van een arts zijn, heeft vier tot elf procent af en toe last van hyperventilatie. Dat betreft met name diegenen die in de leeftijdscategorie 15 tot 55 jaar vallen, al lopen mensen tussen de 20 en 30 jaar het meest kans op hyperventilatie. Vrouwen hebben twee tot drie keer zo vaak last van het syndroom, maar dat verschijnsel doet zich niet alleen bij dit ziektebeeld voor. De vraag die Garssen in zijn proefschrift opwerpt, is die naar oorzaak en gevolg van het hyperventilatie-syndroom. Te vaak wordt namelijk gedacht dat hyperventilatie een gevolg is van een bepaalde fobie. Iemand met pleinvrees zou van die fobie bijvoorbeeld zo angstig worden dat hij of zij gaat hyperventileren. Daarmee zou dus tegelijkertijd een belangrijke oorzaak voor het hyperventilatie-syndroom zijn aangegeven. Garsen meent echter dat een bepaalde fobie juist hyperventilatie veroorzaakt. Tijdens een aanval van hyperventilatie functioneert een aantal functies van het menselijk lichaam minder goed dan in het 'normale' geval. Door hyperventilatie stroomt minder bloed door de hersenen, waardoor een zuurstoftekort optreedt in het hersenweefsel. Gevolgen daarvan zijn klachten als duizeligheid, het gevoel hebben flauw te vallen, en hoofdpijn. Onderzoek naar de gevolgen van hyperventilatie is met name verricht door de luchtvaartgeneeskunde. Al eerder was namelijk gebleken dat piloten tijdens de vlucht soms hyperventileerden. Het gevaar van zo'n situatie is natuurlijk overduidelijk: als de overventilatie zou leiden tot een verslechtering van het vermogen tot snel en adequaat reageren kunnen ernstige ongelukken

Bij het kijken naar een slangenscène werd, vreemd genoeg, geen effect op de adennhaling gevonden

dere verloop", schrijft Garssen in zijn proefschrift, "hangt af van de interpretatie die aan deze lichamelijke sensaties wordt gehecht. Een nuchtere interpretatie zou zijn: 'Als ik erover nadenk wat er gebeurd is, verbaast het me eigenlijk niets, dat ik nu last van klachten krijg. Ik heb erg hard gewerkt in de afgelopen maanden en er waren vele emotionele problemen op te lossen. Ik ben overbelast en wat ik nu voel is een teken dat ik rust moet nemen en moet proberen de problemen tijdelijk van me af te zetten.' Aangenomen dat het lukt om de voorgenomen 'coping'-strategie adequaat uit te voeren, zullen de klachten verdwijnen en zal weinig kans op herhaling ervan bestaan." Redenen daarvoor zijn dat een dergelijke benadering niet in de aard van de persoon ligt, omdat de situatie dermate belastend is dat een afstandelijke houding niet verwacht kan worden, of omdat men nooit geleerd heeft hoe adequaat te reageren op belastende situaties. Ook kunnen de klachten zo onverwachts optreden dat ze ongrijpbaar zijn geworden. En tenslotte kan de oorzaak - ten onrechte worden toegeschreven aan een ernstig lichamelijk mankement. In die laatste gevallen zal angst ontstaan voor het opnieuw optreden van de klachten. De anticipatie op de klachten kan zo een nieuwe aanval In de hand werken. En daarmee Is volgens Garssen de cirkel rond. Die vicieuze cirkel is een model dat op vrijwel alle psychische klachten van toepassing is maar hyperventilatie past wei buitengewoon goed in dit model, omdat de klachten veel orgaansystemen betreffen waardoor de kans op angstaanjagende klachten zoveel groter wordt. Het Is dan ook niet verwonderlijk dat veel lijders aan hyperventilatie hun gedrag gaan veranderen. Velen worden prikkelbaarder en meer gespannen of raken steeds vaker afhankelijk van anderen. Ook gaat men bepaalde situaties vermijden. Het geheel van deze klachten wordt agorafoö/e genoemd. De benaming 'pleinvrees', waarmee agorafobie ook wel wordt aangeduid, is niet helemaal correct, omdat het niet alleen gaat om angst voor het oversteken van een plein. Lijders aan deze fobie vermijden alle soorten situaties waarin men een aanval van hyperventilatie niet kan hanteren. Alleen reizen met het openbaar vervoer bijvoorbeeld, drukke situaties in warenhuizen, straten en in het verkeer, situaties waarin men moeilijk kan ontsnappen (in een lift, midden in een rij zitten in de bioscoop of de kerk, bij de kapper) of verlaten situaties (een verlaten plein of een straat oversteken, lang alleen thuis zijn). Deze situaties zijn veel minder bedreigend indien er een vertrouwd persoon aanwezig is die de angst begrijpt en weet hoe op te treden in geval van een nieuwe aanval.

het gevolg zijn. Volgens sommigen is een aantal vliegtuigongelukken dan ook de gevolgen van de hyperventilatie te wijten. Ook in de anesthesiologie heeft men belangstelling voor de gevolgen van hyperventilatie. Bij operaties wordt bij de kunstmatige ademhaling nog wel eens hyperventilatie toegepast. De reden daarvoor is dat bij overventilatie minder verdovingsmiddel nodig blijkt te zijn; voor patiënten die een narcose moeten ondergaan natuurlijk een plezierige ontwikkeling.

D

e effekten van hyperventilatie kunnens soms zo groot zijn, dat deze de bron vormen voor een nieuwe angst. Wie bij zichzelf opeens tintelingen in de handen voelt, duizeligheid, misselijkheid en hartkloppingen wordt angstig of op z'n minst ongerust. "Het ver24

V

oor tachtig procent van de agorafobie-patiënten speelt, zo bleek uit Garssens onderzoek, de angst voor een nieuwe aanval een belangrijke rol bij het onstaan van agorafobie. Die angst kan zo'n wezenlijk bestanddeel uitmaken van het menselijk leven dat als gevolg van frequent optredende hyperventilatie-aanvallen, een verandering in de persoonlijkheid kan ontstaan. Depressies, minderwaardigheidsgevoelens, zich tekort gedaan voelen door de omgeving en gespannenheid kunnen het gevolg zijn van de aanvallen. Dat hyperventilatie agorafobie kan veroorzaken staat vast. Over de omgekeerde relatie - namelijk de vraag of agorafobie hyperventilatie kan veroorzaken - is nog veel onduidelijk. Garssen meent dat dit uiterst onwaarschijnlijk is, omdat in zijn onderzoek "agorafobische klachten altijd gelijktijdig of na de eerste aanval van lichamelijk klachten optraden, doch nooit daarvoor." Rest natuurlijk de vraag waardoor hyperventilatie dan wél wordt veroorzaakt. De meest gehoorde veronderstelling is dat stress ervoor verantwoordelijk is. Het probleem van een dergelijke verklaring is dat die zo vaag en ruim is, dat alles erdoor wordt verklaard, en daardoor tegelijkertijd niets. Door het begrip stress nauwkeurig te omschrijven en op te delen in verschillende vragen kan een betere verklaring worden gegeven voor de oorzaken van hyperventilatie. Veel hyperventilatie-patiënten geven te kennen dat zij kort voor de eerste aanval een ernstig voorval hebben meegemaakt: huwelijksproblemen, langdurige conflicten met ouders of schoonouders, het overlijden van een geliefd persoon, moeilijkheden rond zwangerschap of geboorte of het ondergaan van een aantal operaties achtereen. Uit een onderzoek van Garssen bleek dat van de 26 ondervraagde hyperventilatie-patiënten slechts één niet een dergelijke gebeurtenis had meegemaakt. Die resultaten lijken dus te wijzen op het belang van een stressvolle levenssituatie, zoals Garssen het noemt. De belangrijke tegenwerping die men direct kan maken, is natuurlijk dat deze stressvolle levenssituaties zich bij veel méér personen voordoen, die echter geen last krijgen van hyperventilatie. Ook zijn er mensen die op deze situaties reageren met hele andere klachten, zoals bijvoorbeeld een maag-zweer. Veel verklaren doen deze stressvolle levenssituaties dus niet, al kan men wél volhouden dat wie veel van deze nare gebeurtenissen meemaakt, een grotere kans loopt een lichamelijke aandoening dan iemand die vrolijk fluitend door het leven gaat. Ook heeft men onderzocht in hoeverre de ademhaling een Midden: Ook wie niet lijdt aan hoogtevrees kan het soms aardig benauwd krijgen bij het betreden van de hoogste verdieping van een flatgebouw Foto AVC/VU

Rechts: Het openbaar vervoer wordt door

agorafobie-patiënten als het even kan vermeden Foto AVC/VU

Links: Angst voor de tandarts brengt sommigen ertoe hun gebit te verwaarlozen, met vaak desastreuze gevolgen Foto AVC/VU

rol speelt. Bij gezonde mensen, zo luidt de veronderstelling, treedt bij een angstige situatie versnelling van het adempatroon op, als onderdeel van een algemene reactie van het lichaam op stressvolle situaties. Patiënten met het hyperventilatie syndroom worden, zo luidt de tweede veronderstelling, vaker blootgesteld aan angstige situaties en zullen dus vaker een versnelde ademhaling vertonen. Een aantal situaties waarbij de ademhaling sneller ging en het hart vlugger klopte waren het uitvoeren van

Wie veel nare gebeurtenissen heeft meegemaakt loopt meer kans op een lichamelijke aandoening dan iemand die vrolijk fluitend door het leven gaat een taak onder bedreiging, parachutespringen, nachtmerries of de anticipatie op een electrische schok. Bij het kijken naar een 'stressfllm' of naar een slangenscène werd, vreemd genoeg, geen effect op de ademhaling gevonden. Echte overtuigende bewijzen omtrent het reactiepatroon op angstige situaties, gekoppeld aan hyperventilatie, werden echter niet geleverd. De theorie die dr.Bert Garssen in zijn boek ontvouwt, komt er op neer dat sommige mensen via hun ademhaling in staat zijn bepaalde stressvolle situaties het hoofd te bieden. Wie daartoe in staat is, kan een moeilijke situatie te lijf gaan door een langzaam adempatroon te volgen, waardoor uiteindelijk het aantal klachten vermindert.

ensen die niet geleerd hebben hun ademhaling zo te regelen, zullen vaak heel anders op stressvolle situaties reageren. Garssen gaat uit van een aangeleerde manier van lichamelijk reageren op stressvolle situaties. Allereerst worden de spieren van de romp gespannen, waarbij de voorkant zoveel mogelijk strak wordt gehouden, als gevolg waarvan de bewegingen van de buikwand en het onderste deel van de borstkas afnemen. Door het aanspannen van de rompspieren zullen tevens de bewegingen van het middenrif worden belemmerd. Ter compensatie daarvan nemen de bewegingen van het bovenste deel van de borstkas juist toe: de ademhaling gaat sneller. Dat dergelijk gedrag aangeleerd kan worden, blijkt uit het voorbeeld van de vader die ging hyperventileren kort nadat bij de zoon astma-aanvallen waren voorgekomen. De vader leek het zware ademen van de zoon te Imiteren. Het benoemen van hyperventilatie als een specifieke vorm van reageren op stressgevoelige situaties haalt het syndroom in ieder geval uit het vage hoekje van de algemene, psychische klachten. Door precies na te gaan op welke manier hyperventilatie-patiënten ademhalen in zo'n situatie, kan tegelijkertijd een behandelingsmethode worden ontwikkeld die patiënten het gevoel kan geven dat zij in staat zijn een aanval van hyperventilatie zelf het hoofd te bieden, zonder daarbij afliankelijk te zijn van anderen. Daarmee zouden een heleboel fobische situaties niet meer zo angstaanjagend zijn. D 25

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen