VU Magazine 1987 - pagina 427

Tot hoever strekt de verantwoordelijkheid van een mens zich uit? Prof.dr. H.M. Dupuis, hoogleraar medische ethiek, over de aanspreekbaarheid van mensen op hun eigen gedrag. ' 'Ik vrees dat sommige mensen meer verantwoordelijk zijn dan anderen.''

Heleen Dupuis ^ ^ D e eerste en voornaamste ^ r bijdrage van de wetenschap van de ethiek is dat deze in staat is een verheldering van begrippen op gang te brengen. Daarmee zit de ethiek op het spoor van alle filosofische disciplines waarbij het erom gaat meer zicht te krijgen op denkprocessen, op de taal en hoe taal en werkelijkheid zich verhouden. Ik hecht erg veel belang aan de taalanalytische ethiekbeoefening, waarbij de vraag aan de orde is: 'wat bedoel ik eigenlijk als ik iets goed noem?'. Een heel basaal gegeven dat door de wetenschap van de ethiek wordt opgeleverd is vervolgens hoe men argumenteert, waarom men iets goedvindt. Verschillende disciplines komen dus samen in de wetenschap van de ethiek: logica, taalanalyse, argumentatieleer, en dan toegepast op het gebied rond vragen over goed en kwaad. Dat is wel een ontzettend koel begin, en ik denk dat dat juist op het gebied van goed en kwaad bijzonder hard nodig is. Ik krijg weleens het verwijt dat ik zo koel over de-

ze zaken doe, maar ik doe dat heel bewust omdat oordelen over goed en kwaad vaak buitengewoon emotioneel geladen zijn, en op een bepaald moment allerlei vooroordelen, ook religieuze vooroordelen, meespelen die soms heel negatief kunnen werken. De heb er als ethicus erg veel behoefte aan om de zaak dan op z'n essentie terug te brengen, en in deze koele zin te vragen: waar hebben we het over, wat bedoelen we als we iets 'goed' vinden. Het gaat er in feite om onze essentiële menselijke belangen op het spoor te komen en te zien hoe wij in morele zin zo goed mogelijk kunnen leven. Ik denk dus dat achter moraal toch de behoefte van mensen zit om hun leven vorm te geven.

I

k meen dat morele voorkeuren geëxpliciteerd en beargumenteerd dienen te worden. Met andere woorden: men mag niet zomaar alles beweren. Zeker niet als het gaat om problemen van anderen. De wetenschap kan een probleem niet oplossen, maar kan moralen onderling

'Ik denk dat het nu juist het aardige van het mens-zijn is dat we elkaar op onze daden kunnen aanspreken.' 28

wel bij de kop pakken, vergelijken, argumenteren en er zindelijk over discussiëren, wat niet altijd gebeurt. Maar de wetenschappelijke benadering leidt uiteindelijk niet tot een vaststaande oplossing. Ik wil daar nog wel een kanttekening bij plaatsen, namelijk die dat mensen weliswaar verschillende voorkeuren hebben, maar dat binnen een cultuur die voorkeuren nu ook weer niet zo verschrikkelijk ver uiteen liggen. Dat hangt samen met het oudste probleem van de ethiek, namelijk de vraag of er morele evidenties zijn. Zaken die zo klaar zijn als een klontje en daarom voor iedereen acceptabel en niet meer ter discussie staan. Maar zelfs al bestaan deze evidenties, dan blijkt nog dat mensen ze verschillend toepassen. Onze christelijk-humanistische cultuur hecht grote waarde aan het individu, dat is door de hele cultuur verweven. Ik denk dat niemand van ons daarvan af zou willen. Maar wat men er in de praktijk mee doet, dat is een heel andere zaak. Het strafrecht is natuurlijk een uiting van bepaalde morele overtuigingen binnen een cultuur. Er zijn bepaalde beschermingen van het leven waar we allemaal hoge prijs op stellen. Niemand mag tegen z'n zin gedood worden, soms met z'n zin ook niet, maar dat is weer een ander

probleem. In het strafrecht zit geconsolideerde moraal, geconsolideerde ervaring. Het bezwaar van het strafrecht is dat het een momentopname is. Moraal kan veranderen terwijl het strafrecht blijft bestaan.

O

p de vraag in hoeverre mensen zélf verantwoordelijk zijn voor hun gedrag, heeft de ethiek één standaardantwoord. De ethiek gaat ervan uit, en heeft daar als filosofische discipline ook goede argumenten voor, dat mensen tot op zekere hoogte op hun daden kunnen worden aangesproken. Dat is een primair postulaat dat Immanuel Kant ook al naar voren bracht. Je kunt niet anders dan aannemen dat mensen een zekere verantwoordelijkheid hebben omdat anders onze samenleving volstrekt onhanteerbaar zou worden. Het is een soort onbewijsbaar axioma waarvan je wel moet uitgaan wil je überhaupt nog verder kunnen nadenken over menselijke handelingen. Die verantwoordelijkheid gaat naar mijn idee vrij ver. In het strafrecht is de aansprakelijkheid van mensen in morele zin heel duidelijk te constateren. Je mag iemand immers verwijten dat hij een moord heeft gepleegd. Ik denk dat het nu juist het aardige van het mens-zijn is dat we elkaar op onze daden kunnen aanspre-

VU-MAGAZINE - NOVEMBER 1987

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen