VU Magazine 1990 - pagina 62

den namelijk in keurige statistieken naar beroep, leeftijd en opleiding, maar niet naar geslacht. Het is dus niet bekend hoeveel vrouwen vallen onder de categorieën 'arbeiders' of 'kantoorpersoneel' in deze statistieken. Ledenlijsten zijn grotendeels verloren gegaan. Bij de verkiezingen van '30 en '32, waarbij de nazi's spectaculaire winst maakten, stemden in ieder geval bijna net zoveel vrouwen als mannen op Hitler. Dat weten we zo precies omdat vrouwen bij deze verkiezingen witte en mannen grijze stembriefjes kregen. Behalve zijn charisma speelden volgens Koonz andere elementen mee in Hitlers aantrekkingskracht op vrouwen: angst voor de crisis en voor de vrouwenemancipatie.

D

'De blik van de Fiihrer rustte op mij. Mijn normale brutaliteit was verdwenen, het grote ogenblik, de geweldige belevenis deden mij verstommen, piepklein was ik voor deze man!' Foto ABC

e Weimarrepubliek had de emancipatie van vrouwen bevorderd door het algemeen kiesrecht in te stellen en het middelbaar en hoger onderwijs ook voor vrouwen toegankelijk te maken. Veel jonge vrouwen maakten van deze mogelijkheden gebruik om een goede opleiding en een baan te krijgen. Vrouwen hadden altijd al gewerkt, in de landbouw, industrie en uiteraard in de huishouding. Het verschijnsel dat vrouwen ook leidinggevende functies veroverden was echter nieuw. In de loop van de jaren twintig ontstond het stereotype van de 'Nieuwe Vrouw': een ambitieuze jonge vrouw die niet wil trouwen maar carrière maken en haar zelfverdiende geld uitgeeft aan modieuze korte rokjes en cosmetica. Deze 'Nieuwe Vrouw' werd het symbool van de decadentie en seksuele vrijheid van de Weimarrepubliek, die vele Duitsers verafschuwden. Traditionele vrouwen voelden zich zeer bedreigd door de emancipatie en de teloorgang van de oude moraal. Zij zagen zichzelf, als ouderwetse moeder en huisvrouw, links en rechts ingehaald worden door moderne meiden met moderne ideeën. De crisisjaren verergerden hun angsten. De crisis sloeg in Duitsland eerder en harder toe dan in de omringende landen. De enorme werkloosheid in '32 kende Duitsland zes miljoen werklozen - veroorzaakte grote armoede en politieke chaos. Vrouwen werden op een andere manier dan mannen met de crisis geconfron16

teerd. In een poging om de eindjes aan elkaar te knopen en het gezinsinkomen op peil te houden namen veel vrouwen die tot dan toe thuis hadden gezeten, een baan aan. Vrouwenionen lagen gemiddeld dertig procent lager dan het mannenloon. Terwijl de werkloosheid onder mannen hand over hand toenam, groeide het aantal werkende vrouwen. De paradoxale situatie ontstond dat vrouwen, die individueel zo hard probeerden de crisis te bestrijden, er als collectief van beschuldigd werden de crisis te veroorzaken. Zij zouden mannen hun werk afpakken. Niemand stak echter een beschuldigende vinger uit naar de ondernemers, die ontegenzeglijk profiteerden van de goedkopere vrouwenarbeid. In deze tijd groeide het ledenaantal van de nationaal-socialistische vrouwenorganisaties en de oude conservatieve vrouwenverenigingen enorm. Deze vrouwenorganisaties wilden de traditionele status van vrouwen als echtgenote en huisvrouw beschermen. Daartoe ontvouwden zij het idee dat voor vrouwen een eigen, aparte levenssfeer gecreëerd zou moeten worden. Deze Lebensraum, zoals ze die zelf noemden, moest stevig afgeschermd worden van de harde maatschappelijke werkelijkheid. Die moest aan mannen worden overgelaten, zodat vrouwen in hun eigen Lebensraum ongestoord zaken als liefde en huiselijkheid konden cultiveren.

De Lebensraum die conservatieve vrouwen voor ogen hadden, stemde keurig overeen met de gescheiden werelden - één voor mannen en één voor vrouwen - uit Hitlers blauwdruk voor een nieuwe maatschappij. Daarom werden volgens Koonz veel vrouwen lid van de nazipartij en verleenden ook traditionele vrouwenorganisaties hun medewerking aan de totstandkoming van het Derde Rijk.

N

a Hitlers machtsovername in '33 kwamen de Duitse vrouwen er achter, aan welke wolf in schaapskleren ze zich hadden overgeleverd. "Een vrouw zei eens tegen mij: U moet er voor zorgen dat er vrouwen in het parlement komen, want alleen zij kunnen het veredelen. Ik geloof niet, antwoordde ik haar, dat de mens iets moet veredelen, wat slecht is. Ik wil niet aan de vrouwen overlaten, wat ik de mannen af wil nemen!" donderde Hitler in een van zijn toespraken tot de nazi-vrouwen. Geheel volgens deze logica werden vrouwen na '33 buiten de regering en het parlement gesloten en verloren zo'n 19.000 vrouwelijke bestuursambtenaren hun baan. Leraressen werden massaal ontslagen, getrouwde vrouwelijke artsen moesten hun praktijk sluiten en vanaf '35 werden vrouwelijke en joodse artsen niet meer door het ziekenfonds betaald. Aan de universiteiten werden veel medewerksters ontslagen en er kwam een numerus clausus voor

vrouwelijke studenten. Voor hun 55ste jaar mochten vrouwen geen vaste aanstelling krijgen, omdat ze dan nog kinderen konden baren en verzorgen. 'Arische' bruiden konden een huwelijkslening krijgen, als ze na hun huwelijk hun baan opzegden. Daarmee konden ze hun nieuwe 'Lebensraum' leuk inrichten. Door moederschapsmedailles werden vrouwen aangespoord veel kinderen te krijgen. Het is onduidelijk of de nazi-maatregelen ter stimulering van huwelijk en gezin werkten: er werd veel getrouwd, maar het aantal echtscheidingen nam ook toe. Het geboortecijfer steeg niet, maar het aantal (illegale!) abortussen was vermoedelijk enorm. De ongelooflijke hypocrisie van de naziwetgeving is hier ongetwijfeld debet aan. De wet die werkende moeders moest beschermen was de strengste ter wereld maar ondernemers waren niet verplicht zich aan die wet te houden. Het vrouwelijKe 'Lebensraum' werd bovendien slechts in stand gehouden zolang het de regering uitkwam. Bij de omschakeling op een oorlogseconomie in 1935 was de arbeid van vrouwen weer hard nodig. Nu werden ze juist aangemoedigd om een baan te nemen. In 1936 was het aandeel van vrouwen in de beroepsbevolking weer gelijk aan dat onder de Weimarrepubliek. Het verschil was echter dat ze nu in de slechtst betaalde beroepen werkten, voor de helft van het mannenloon.

W

at was nu het verband tussen de scheiding van de seksen en die van de rassen in het Derde Rijk? De overeenkomsten tussen het lot van de Duitse joden en dat van de vrouwen liggen op verschillende niveaus. Beide groepen waren, zij het in verschillende mate, slachtoffers van de nazipolitiek. Het werd beide groepen onmogelijk gemaakt aan het openbare leven deel te nemen, beide groepen werden stelselmatig vernederd. Beperkende maatregelen, zoals in het geval van de artsen, golden vaak voor beide groepen. Het grote verschil is natuurlijk, dat veel vrouwen, vanwege hun actieve steun aan Hitler, moeilijk als slachtoffers gezien kunnen worden. Zij verdienen eerder de status van dader. De nationaal-socialistische Mdnnerbund zette zich echter zowel tegen de joden als tegen de vrouwen af. Deze groepen fungeerden als outsiders ten opzichte van wie nazimannen zich naar ras en geslacht superieur konden voelen. De belangrijkste parallel die je tussen de rassen- en seksenscheiding kunt trekken ligt in het doel dat ze moest dienen. Hitler was uit op een raciale revolutie. Zijn nieuwe orde was gebaseerd op een scheiding van mensen naar ras en geslacht. Hij wilde een nieuwe 'superras' van 'mannen van staal' creëren. Die zouden een wereld beheersen waarin ieder ander 'ras' zijn eigen plek zou hebben, zodat geen vermenging van de verschillende groepen kon vóórkomen. Als architect van deze nieuwe wereld had Hitler joden helemaal geen plaats toegekend. Vrouwen had hij in de kraamkamer ingedeeld, waar ze in volledige onderworpenheid 'raszuivere' kinderen konden baren.

Dat het hele projekt een mislukking werd is niet verwonderlijk. Hoe goed het ook in de nazi-ideologie paste, het druiste regelrecht in tegen de conventionele moraal. Vanaf 1939, een week na de invasie van Polen, werd begonnen met de uitvoering van een ander oud plan van Hitler: de uitroeiing van 'raciaal onwaardige' burgers. Dit programma stuitte op zulke grote weerstand, vooral van kerkelijke zijde, dat het uiteindelijk werd stopgezet. Maar niet dan nadat al meer dan 60.000 oude en zieke mensen waren vermoord. De uitroeiing van joodse burgers was toen al in gang gezet, maar riep helaas veel minder weerstand op. Door de spoedige ondergang van het Derde Rijk bleef Hitlers raciale revolutie in een vroeg stadium steken. Dat neemt niet weg dat de nazi's al een heel eind op weg waren om joden te elimineren en vrouwen te degraderen. Het is de ironie van de geschiedenis van het nazisme dat juist vrouwen geholpen hebben dit systeem te installeren. Verblind door hun verering voor Hitler en door hun afkeer van emancipatie steun-

Himmler prees de ongehuwde moeder die kinderen baarde voor de Führer, en de moedige soldaat die het kroost verwekte.

den ze een partij en een regering die al hun belangen schaadden. De vrouwelijke Lebensraum waar ze naar verlangden, werd hen alleen vergund zolang het in de nazi-kraam In het kader van deze doelstellingen te pas kwam. werd door Himmler het zogeheten Uiteindelijk verloren deze vrouwen ' Lebensborn-'projoki' opgezet. SS- alles. Zij verloren hun kinderen aan mannen werden daarbij aan- de Hitlerjugend, hun man aan het legespoord om niet te trouwen maar ger en hun eigen vrijheid aan de wel zoveel mogelijk kinderen te ver- staat. D wekken. Er werden verschillende ' Lebensborn-kYmxtktx).'' ingericht, waar ongehuwd zwangere vrouwen Literatuur: op staatskosten konden bevallen. G.L. Mosse: Nationalism and Sexuality; ResHimmler prees in ellenlange toespra- pectability and Abnormal Sexuality in Modern Europe. New York 1985. ken de ongehuwde moeder die kin- Claudia Koonz: Moeders in het Vaderland; de deren baarde voor de Führer, en de vrouw en het gezin in nazi-Duitsland. Meulenmoedige soldaat die het kroost ver- hoff Amsterdam, 1989. De citaten zijn ontleend aan Martin Klaus: wekte. Madchen in der Hitlerjugend, Keulen 1980. 17

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Terug naar resultaten Printen