VU Magazine 1995 - pagina 191

M

ort au Nazis" (dood aan de Nazi's), schreeuwt een slogan de voorbijganger toe in een zijstraatje van de Brusselse Grote Markt. Een eindje verder op onze tocht langs de hoofdstedelijke graffiti vinden we op het witte natuursteen van een woning een hakenkruis met daarboven de afkorting van het extreem-rechtse Front National. Het lijkt wel alsof extreem-links en -rechts een graffitioorlog met elkaar begonnen zijn op de muren van de statige gebouwen rond Brussels bekendste toeristische trekpleister. Communicatiewetenschapper Bart Bosmans ziet dergelijke politieke leuzen steeds vaker opduiken nu de vervroegde Belgische verkiezingen naderen. Ook het aantal racistische leuzen op muren en in tunnels is inmiddels niet meer te tellen. Bosmans ziet er een duidelijke boodschap in aan het adres van de Belgische politici. Deze taal op de muren geeft aan op wie stralcs in alle anonimiteit gestemd zal gaan worden. Niet dat Bosmans de landelijke uitslag kan voorspellen, maar hij kan wel zeggen dat extreem-rechts heel wat aanhang heeft in bepaalde Brusselse buurten. Reeds tweemaal eerder deed Bosmans onderzoek naar graffiti, waarbij hij het verschijnsel zowel vanuit de cultuur- als de communicatiewetenschap bekeek. Sinds kort werkt hij aan de Vrije Universiteit Brussel aan een dissertatie. Hij probeert uit te vinden wat graffiti ons over de maatschappij kunnen leren. Dat brengt hem van de smalle kasseistraatjes rond de Grote Markt naar de verwaarloosde wijken van deelgemeenten als Anderlecht tot in treintunnels van andere Belgische steden. Overal waar hij komt, noteert hij zorgvuldig wat een of misschien wel een groep personen in het holst van de nacht neerkalkten. Zaleen die ze overdag niet durven, kunnen of mogen zeggen, maar die ze wel in alle anonimiteit op een muur kwijt kunnen, los van iedere sociale controle. Dat maakt het de moeite waard om deze zieleroerselen - waarbij geen blad voor de mond is genomen - te analyseren. Tijdens onze tocht langs allerlei soorten graffiti in Brussel toont Bosmans in een drukke winkelstraat deze alleszeggende tekst die er vlak na de vorige parlementsverkiezingen werd neergekalkt: "Alweer dezelfde politieke viespeuken".

"Graffiti zijn een alternatieve vorm van communicatie", zegt Bosmans. "Personen die hierop terugvallen, vinden dat hun mening onvoldoende aan bod komt in de media. Of ze kunnen hun visie niet uitdragen via de geijkte weg omdat de samenleving zoiets niet accepteert, zoals dat bij racistische boodschappen het geval is." Volgens Bosmans kun je in graffiti het eerste begin zien van een tendens, een onderhuidse ontwikkeling. Het is daarbij belangrijk individuele uitingen op de muur te onderscheiden van een mening die bij steeds meer mensen aan populariteit wint. Daarom is het nodig de muurschriften systematisch op te zoeken op plaatsen waar ze doorgaans verschijnen. "Als je plotseling nieuwe boodschappen vindt - wat bijvoorbeeld gebeurde toen bekend werd dat België Amerikaanse kernkoppen ging opslaan - dan kan dat duiden op een evolutie die in de samenleving nog niet merkbaar is. Daar kom je alleen maar achter door bevestiging te zoeken via andere bronnen. Bijvoorbeeld wanneer je plotseling groepjes ziet optreden die pamfletten of brochures gaan verspreiden." Een duidelijke illustratie hiervan vormt Mali. Daar ontkende de regering in alle toonaarden dat het islamitisch fundamentalisme vaste voet aan de grond zou hebben. Maar de religieuze graffiti die er verschenen rond de Ramadan, de islamitische vastenperiode, gaven een heel ander beeld. Via de muur bedreigden onbekenden restaurants en cafés die overdag openbleven en alcohol schonken tijdens de Ramadan. Dat het hier niet om de uiting van één persoon ging, bleek daarnaast uit soortgelijke strooibriefjes die werden rondgedeeld, en uit de oprichting van een islamitische radiozender. Allemaal indicaties dat het fundamentalisme in Mali in opkomst is.

Marginalen "Het is niet te meten wat de invloed op de bevolking is van dergelijke graffiti. Ik denk dat de effektiviteit van deze communicatievorm afhangt van het soort samenleving. Een maatschappij als de onze, die over veel communicatiekanalen beschikt waarlangs de meeste meningen geuit kunnen worden, zal nauwelijks aandacht besteden aan graffiti. Ze worden afgedaan als illegaal en een uiting van marginalen. Maar in een niet-demokratiTENSCHAP, CULTUUR

et) SAMENLEVING

~ MEI

sche samenleving of in een maatschappij waarin men over weinig communicatiemiddelen beschikt, zie je dat veel communicatie via de muur plaatsvindt. Boodschappen moeten systematisch op opvallende plekken worden aangebracht om grote groepen mensen te kunnen bereiken. In Iran bijvoorbeeld, zijn illegaal aangebrachte graffiti voor de oppositie een middel om de aandacht op zich te vestigen. Terwijl men na de Anjerrevolutie in Portugal bij gebrek aan communicatiemiddelen de muren wel moest gebruiken om politieke diskussies te voeren. Naarmate de media er beter georganiseerd raalcten, namen de graffiti in aantal af." Ook in vroeger tijden bedienden de mensen zich van muurschriften. Op tal van ruïnes uit de oudheid, onder meer in Pompei, zijn originele graffiti gevonden. Vaalc gaat het om mededelingen van eenvoudige aard, zoals: "In deze stad heb ik mijn kleren verzopen". Ook in kerken, op stadswallen of openbare gebouwen zijn nog steeds opschriften te vinden, zoals uit de Middeleeuwen, met sociale informatie en gegevens over handelsbetrekkingen. Dergelijke muurschriften hadden toen echter een heel andere funktie omdat grote groepen mensen vrijwel alleen via deze weg van allerlei zaleen op de hoogte konden worden gehouden. Tags In de Romeinse tijd krasten winkeliers de prijzen van hun produkten in de muur. "Maar dat is geen graffiti", zegt Bosmans. Hieronder vallen volgens zijn definitie alleen illegale muurschriften. Overigens zijn die eveneens van alle tijden. In vorige eeuwen onderscheidden deze graffiti zich duidelijk van de normale mededelingen op bouwwerken doordat ze snel en dus slordig waren aangebracht. Al in de tijd dat de Romeinen en de Grieken een uitgestrekt rijk bezaten, protesteerde men via graffiti tegen bepaalde beslissingen van de machthebbers. "In de twaalfde eeuw moet het zelfs een zeer hinderlijk verschijnsel zijn geweest in het Russische Kiev", zegt Bosmans, "omdat het schrijven op de muur er werd beschouwd als net zo'n ernstig vergrijp was als het doden van een paard." Anno 1995 zijn graffiti nog steeds een nachtmerrie voor autoriteiten en openbaar-vervoersmaatschappijen. 19 5

Deze tekst is geautomatiseerd gemaakt en kan nog fouten bevatten. Digibron werkt voortdurend aan correctie. Klik voor het origineel door naar de pdf. Voor opmerkingen, vragen, informatie: contact.

Op Digibron -en alle daarin opgenomen content- is het databankrecht van toepassing. Gebruiksvoorwaarden. Data protection law applies to Digibron and the content of this database. Terms of use.

Printen